Są wyniki audytów w spółkach Skarbu Państwa. „Miliardowe straty"

Krystalizują się przeglądy audytów w spółkach z udziałem Skarbu Państwa. Złożono już blisko 50 zawiadomień do prokuratury, a liczba ta może jeszcze wzrosnąć. Łączne straty wynikające m.in. z nietrafionych inwestycji oraz nieuzasadnionych wydatków wynoszą co najmniej kilkanaście miliardów złotych.

Otwierając konferencję prasową podsumowującą audyty w spółkach z udziałem Skarbu Państwa, minister aktywów państwowych Jakub Jaworowski zwrócił uwagę na olbrzymią – jak podkreślił – skalę nieprawidłowości, które dotyczyły różnych aktywności spółek. Jak dodał ministerstwo będzie monitorować realizację zaleceń poaudytowych w nadzorowanych spółkach. – Audyty wykazały liczne nieprawidłowości w zarządzaniu spółkami, w tym planowanych i prowadzonych inwestycjach, bezpodstawnych wydatkach oraz brak odpowiedniego nadzoru rad nadzorczych nad władzami spółek. Co gorsze, zidentyfikowane nieprawidłowości miały charakter systemowy, nadużycia popełniano z rozmysłem i świadomie. Rozliczamy to skrupulatnie i wdrażamy działania naprawcze. Takie sytuacje nie powinny się nigdy powtórzyć, a Ministerstwo będzie monitorować realizację zaleceń poaudytowych – powiedział minister Jaworowski.

Miliardy nadużyć w spółkach Skarbu Państwa

Szef MAP podał przykłady nadużyć. Wskazał między innymi na błędy przy planowaniu wielu inwestycji, których koszty okazały się o wiele wyższe niż wstępnie szacowano.

- Były to przejawy kosztownej megalomanii, jak choćby projekt Polimery w Policach albo Olefiny w Orlenie albo przejaw czystej niekompetencji jak w przypadku budowy elektrowni w Ostrołęce. W innych przypadkach nieprawidłowości niosą znamiona korupcji na polityczne zamówienie – dodał minister. Jaworowski przedstawił przykłady nadużyć w zakresie działalności sponsoringowej, fikcyjnych miejsc zatrudnienia w spółkach, nieuzasadnionej współpracy z organizacjami pozarządowymi i w finansowaniu różnych projektów bez odpowiedniej podstawy prawnej. Minister powiedział także, że na podstawie wyników audytów dokonanych przez spółki z udziałem Skarbu Państwa można szacować, że łączne straty wynikające m.in. z nietrafionych inwestycji oraz nieuzasadnionych wydatków wynoszą co najmniej kilkanaście miliardów złotych. Wiele spółek nadzorowanych przez MAP znajduje się w trudnej sytuacji finansowej i wymaga programów naprawczych, a pracownicy i kierownictwo MAP są od wielu miesięcy zaangażowani w pomoc tym spółkom.

- Pogorszenie sytuacji finansowej wielu przedsiębiorstw, spowodowane nietrafionymi decyzjami poprzednich zarządów, odbija się negatywnie na sytuacji pracowników oraz lokalnych społecznościach, w której podmioty te są ważne gospodarczo. Chciałbym podkreślić, że to przez megalomańskie, nietrafione inwestycje niektóre spółki z udziałem Skarbu Państwa popadły w problemy – powiedział szef MAP.

Największe nieprawidłowości w Orlenie i Azotach

Z informacji przedstawionych przez Orlen wynika, że spółka skierowała do tej pory osiem zawiadomień do prokuratury i przygotowuje kolejne. W przypadku dwóch z nich, działania lub zaniechania poprzedniego zarządu Orlenu miały spowodować straty o wartości ponad 5 mld zł. Ponadto, weryfikacja procesu planowania i budowy kompleksu Olefiny III wskazuje na dalsze błędy i nadużycia, które mogą prowadzić do identyfikacji kolejnych miliardowych strat.

W przypadku Orlenu jedno z kluczowych postępowań karnych prowadzone jest w związku z podejrzeniem niezasadnego zaniżania hurtowych i detalicznych cen paliw w stosunku do cen rynkowych oraz bezprawnego uwolnienia zapasów strategicznych. Z informacji przekazanych przez spółkę wynika, że na skutek tych działań spółka miała stracić ponad 3,5 mld zł. W przypadku grupy Azoty budowa elektrociepłowni w Puławach pochłonęła już ponad miliard złotych. Projekt jest nieskończony i finalizacja realizacji napotyka na wielkie trudności. Grupa Azoty Puławy złożyła także zawiadomienie do prokuratury o podejrzeniu popełnienia przestępstwa – działanie na szkodę spółki w zakresie umów sponsoringowo-reklamowych oraz umów darowizn, co miało doprowadzić do powstania szkody majątkowej w wysokości ponad 5,2 mln zł. Grupa Azoty złożyła do prokuratury zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa – umowy o zakazie konkurencji dla kadry menedżerskiej. W tym przypadku szkody majątkowe wyrządzone Spółce mają wynieść blisko 500 tys. zł. Część z tych umów została podpisana po 15 października 2023 r., tj. w okresie gdy Grupa Azoty S.A. od kilku kwartałów odnotowywała rekordowe straty netto.

Z kolei spółki z grupy Enea pomogły w finansowaniu i organizacji 10 wydarzeń, w których zidentyfikowano symptomy wsparcia kampanii wyborczej i referendalnej PiS. Inne spółki z udziałem Skarbu Państwa faworyzowały sprzyjające rządowi media. W PGE S.A. zidentyfikowano wydatki na działania niezgodne z wewnętrznymi regulacjami (sponsoring, reklama, darowizny), które de facto nie wzmacniały wizerunku ani rozpoznawalności marki PGE. Liczne nieprawidłowości stwierdzono w funkcjonowaniu Fundacji spółek z udziałem Skarbu Państwa.

Jak MAP chce zapobiegać nieprawidłowościom?

Ministerstwo Aktywów Państwowych przygotowało projekt Kodeksu Dobrych Praktyk Nadzoru Właścicielskiego, który ma ustanowić standardy zarządzania spółkami Skarbu Państwa, państwowych osób prawnych oraz ich spółkami zależnymi.

W Ministerstwie Aktywów Państwowych trwają także prace nad projektem nowelizacji ustawy o zasadach zarządzania mieniem państwowym. - Celem ma być profesjonalizacja nadzoru właścicielskiego, tak aby nie powtórzyły się nieprawidłowości zidentyfikowane w czasie audytów przeprowadzonych w spółkach z udziałem Skarbu Państwa. Minister Jakub Jaworowski rozpoczął od krótkiej informacji na temat audytów przeprowadzanych w spółkach  – wyjaśnia minister aktywów państwowych Jakub Jaworowski.

Kodeks ma być jednym z pierwszych wniosków wynikających z przeprowadzonych audytów w spółkach Skarbu Państwa.

Jak dodaje Jaworowski, jako MAP optował za przeprowadzeniem profesjonalnych i rzetelnych audytów w nadzorowanych przez Ministerstwo spółkach.- Był to jeden z moich priorytetów po objęciu funkcji ministra. Spółkom przekazaliśmy tzw. Listę Modelową, która zawierała usystematyzowane standardy przeprowadzania audytów i wskazywała kluczowe obszary działalności, które należy zbadać. Większość spółek zadeklarowała zakończenie audytów do końca grudnia" - powiedział minister Jaworowski.

Jak wyjaśnia MAP, tzw. Lista Modelowa pozwoliła na zachowanie odpowiedniej jakości przeprowadzanych badań, ich merytoryczności, a także ujednoliciła sposób prowadzenia takiej kontroli. Audyty były przeprowadzane przez profesjonalne firmy zewnętrzne.

- Chciałbym podkreślić, że wszystkie badania audytowe zostały przeprowadzone z zachowaniem zasad ładu korporacyjnego. Oznacza to, że audyty zostały przeprowadzane przez poszczególne spółki, a decyzje o udzieleniu absolutoriów podjęte przez walne zgromadzenie lub zgromadzenie wspólników w oparciu o rekomendacje Rad Nadzorczych. Podjęte kroki prawne, w tym składanie zawiadomień do prokuratury, również zostały w gestii władz poszczególnych spółek – dodał minister Jaworowski.

Szczegóły Kodeksu Dobrych Praktyk Nadzoru Właścicielskiego

Minister Jaworowski zaprezentował następnie przygotowany w resorcie projekt Kodeksu Dobrych Praktyk Nadzoru Właścicielskiego, który ma ustanowić jasne, przejrzyste i nowoczesne standardy zarządzania spółkami Skarbu Państwa, państwowych osób prawnych oraz ich spółkami zależnymi. - Ład korporacyjny, ale także rozwój spółek, opiera się na utrzymywaniu wysokich standardów w relacjach pomiędzy właścicielem oraz władzami spółki oraz na wzajemnym zaufaniu. Wysokie standardy szybko się niszczy, a zaufanie inwestorów i interesariuszy odbudowuje wolno. Jestem jednak zdeterminowany, aby poprawić nadzór nad spółkami i zapewnić wysokie standardy corporate governance - podkreślił szef MAP.

Jak tłumaczy resort, kodeks ma profesjonalizować działania wszystkich uczestników procesu nadzorczego nad spółkami Skarbu Państwa, a więc m.in. pracowników ministerstwa, rad nadzorczych oraz zarządów spółek. Minister wyraził nadzieję, że Kodeks stanie się cennym narzędziem także dla spółek nadzorowanych przez inne ministerstwa i będzie wspierał je w dążeniu do osiągania najwyższych standardów operacyjnych i etycznych. – Kodeks nie tylko ujednolici ten nadzór, ale też ma przeciwdziałać nieuczciwym praktykom rynkowym czy zapobiegać nieprawidłowościom – powiedział minister.

Kodeks omawia zadania walnego zgromadzenia, rady nadzorczej i zarządu. Skupia uwagę m.in. na zasadach współpracy pomiędzy organami, kwestiach wynagrodzeń oraz postępowań kwalifikacyjnych do władz spółek. Rada Nadzorcza ma sprawować nadzór nad działalnością spółki we wszystkich dziedzinach jej działalności, dbając jednocześnie o wzrost wartości spółki w długim terminie i zwracać szczególną uwagę na spójność działań inwestycyjnych i rozwojowych spółki do przyjętej przez nią strategii. Natomiast w skład Rady Nadzorczej mają wchodzić członkowie zapewniający merytoryczny i bieżący nadzór nad spółką, przy zachowaniu różnorodności w odniesieniu do płci oraz niedyskryminacji w odniesieniu do wszystkich innych cech. W przypadku spółek o istotnym znaczeniu dla gospodarki państwa oraz w innych podmiotach, gdzie jest to uzasadnione stopniem skomplikowania danego postępowania lub specyfiką poszukiwanego kandydata, Kodeks zaleca korzystanie z usług niezależnego doradcy personalnego (tzw. executive search) lub powołania komitetu nominacyjnego. Prowadząc postępowanie kwalifikacyjne nacisk należy położyć na sprawdzenie kwalifikacji i predyspozycji, a nie tylko spełnienie wymogów formalnych. 

Ruszają konsultacje kodeksu

Konsultacje publiczne projektu Kodeksu będą trwać 3 tygodnie tj. do 18 grudnia. Minister zachęcił do zgłaszania uwag, tak by ostateczny dokument był efektem dobrego dialogu resortu z uczestnikami życia gospodarczego. Poinformował, że w resorcie trwają prace nad nowelizacją ustawy o zasadach zarządzania mieniem państwowym, która również będzie dotyczyć poprawy ładu korporacyjnego.

- Chcemy przywrócić przekonanie, że państwo to racjonalny i przewidywalny właściciel, a spółki z udziałem Skarbu Państwa to kontrahenci, z którymi warto współpracować i nawiązywać relacje biznesowe. Wszystkie nasze działania będą do tego zmierzać. Nie kończymy na dobrych praktykach, w kolejnej fazie przedstawimy rozwiązania ustawowe, które mają poprawić efektywność zarządzania spółkami z udziałem Skarbu Państwa- zapowiedział minister Jaworowski.

- Nawet najlepsza ustawa nie zagwarantuje wysokich standardów i odbudowy zaufania. O utrzymanie tych standardów muszą troszczyć się wszyscy uczestnicy życia gospodarczego oraz świata polityki. Po wejściu w życie Kodeksu Dobrych Praktyk, Ministerstwo Aktywów Państwowych będzie zalecać jego stosowanie we wszystkich spółkach, nad którymi sprawuje nadzór - dodał Jaworowski.

Szef MAP zapowiedział, że w projekcie planowane jest m.in. zaostrzenie kryteriów naboru członków do Rad Nadzorczych. Wypracowany w MAP projekt nowelizacji ustawy o zasadach zarządzania mieniem państwowym trafi do publicznych konsultacji w ciągu najbliższych tygodni. Ministerstwo finalizuje także prace nad rekomendacjami dotyczącymi równouprawnienia płci niedoreprezentowanej w organach spółek z udziałem Skarbu Państwa.