Niezależność członków komitetu audytu spółek giełdowych

Ze względów wizerunkowych i reputacyjnych optymalnym rozwiązaniem jest obsadzenie stanowiska „niezależnego” członka komitetu audytu osobą w pełni zdolną do obiektywnego i profesjonalnego sprawowania tak istotnej funkcji.

Iwona Gębusia, Kancelaria Prof. Marek Wierzbowski i Partnerzy

Fotorzepa

24 grudnia 2019 r. Komisja Nadzoru Finansowego przyjęła dokument: „Dobre praktyki dla jednostek zainteresowania publicznego dotyczące zasad powołania, składu i funkcjonowania komitetu audytu" („Dobre praktyki"). We wspomnianym opracowaniu organ nadzoru sformułował szereg rekomendacji pod adresem m.in. spółek z rynku regulowanego, z których część wykracza poza ścisłe restrykcje zawarte w unormowaniach prawnych.

Jednym z przykładów zalecenia KNF, rozszerzającego powinności jednostek zainteresowania publicznego (JZP), jest wymóg niezależności członków komitetu audytu spółek z rynku regulowanego.

Stosownie do ustawy o biegłych rewidentach, firmach audytorskich oraz nadzorze publicznym większość członków komitetu audytu, w tym jego przewodniczący, powinna spełniać kryterium niezależności od JZP. Wspomniany wymóg jest określony poprzez enumeratywne wyliczenie listy przesłanek negatywnych, wykluczających legitymowanie się tym kanonem przez członków władz.

W myśl wspomnianej regulacji uznaje się, że członek komitetu audytu jest niezależny od danej JZP, zwłaszcza jeżeli nie utrzymuje, ani w okresie ostatniego roku od dnia powołania nie utrzymywał, istotnych stosunków gospodarczych z daną JZP lub jednostką z nią powiązaną, bezpośrednio lub będąc właścicielem, wspólnikiem, akcjonariuszem, członkiem rady nadzorczej, lub osobą należącą do kadry kierowniczej wyższego szczebla, w tym członkiem zarządu.

Należy wyjaśnić, że przesłanka „istotnych stosunków gospodarczych" jest ocenna, nieostra i przez swój labilny charakter daje pole do arbitralności oraz uznaniowości. Wskazówek interpretacyjnych dla dookreślenia wspomnianej kategorii można poszukiwać w treści zaleceń Komisji Europejskiej z 2005 r. dotyczących roli dyrektorów niewykonawczych lub będących członkami rady nadzorczych spółek giełdowych, do których nawiązuje dyrektywa 2014/56/UE zmieniająca dyrektywę 2006/43/WE w sprawie ustawowych badań rocznych sprawozdań finansowych i skonsolidowanych sprawozdań finansowych. Zgodnie z załącznikiem nr II pkt 1 lit. e wspomnianych zaleceń Komisji Europejskiej: „(...) stosunki handlowe obejmują sytuację bycia znaczącym dostawcą towarów lub usług (w tym usług finansowych, prawnych, doradczych lub konsultingowych), znaczącym klientem i organizacją, która otrzymuje znacznej wysokości wkłady od spółki lub jej grupy".

Należy przyjąć, że kryterium „istotności" we wspomnianym kontekście jest spełnione w tych przypadkach, w których wskazane relacje biznesowe są doniosłe bądź dla JZP, bądź członka komitetu audytu (bezpośrednio lub dla przedsiębiorcy, którego reprezentuje) lub też dla obu tych podmiotów.

Nawiązując do „Dobrych praktyk", należy stwierdzić, że KNF oczekuje spełnienia przesłanki niezależności członków komitetu audytu w wymiarze szerszym niż wynikający ze ściśle ujmowanych przesłanek negatywnych wymienionych w art. 129 ust. 3 ustawy o biegłych rewidentach.

Zdaniem organu nadzoru niezależnie od wniosków wynikających z wykładni literalnej wspomnianej regulacji, istnieje potrzeba celowościowej (i tym samym rozszerzającej) interpretacji kryterium niezależności odnośnego piastuna.

Jak można przypuszczać, nie zawsze ścisłe pojmowanie wymogu niezależności jest gwarancją autonomicznego osądu po stronie np. przewodniczącego komitetu audytu JZP. Tymczasem niezależny członek rady nadzorczej powinien być osobą potrafiącą działać w kontrze do akcjonariuszy większościowych oraz zarządu odnośnej spółki. W szczególności zaś nie może łączyć funkcji kontrolującego (działającego jako członek komitetu audytu) oraz kontrolowanego (np. gdy występuje jako przedstawiciel określonej grupy powiązanej z akcjonariuszem większościowym lub zarządem JZP w sposób inny niż wyraźnie określony w ustawie o biegłych).

Nawet jeśli przyjąć, że konkretna osoba jest formalnie niezależnym członkiem komitetu audytu, to jednak niekiedy można mieć wątpliwości co do jego siły autorytetu.

Warto też zwrócić uwagę, że obecnie praktyka nadzorcza oraz oczekiwania KNF uległy istotnemu zaostrzeniu, co stanowi pokłosie m.in. tzw. afery Getbacku. W podobny sposób kształtują się także coraz bardziej rygorystyczne wymagania inwestorów.

Dlatego też, ze względów wizerunkowych i reputacyjnych, optymalnym rozwiązaniem jest obsadzenie stanowiska „niezależnego" członka komitetu audytu osobą w pełni zdolną do obiektywnego i profesjonalnego sprawowania tak istotnej funkcji. W niektórych przypadkach, pomimo spełniania kryteriów niezależności ujmowanych literalnie, kontrowersyjne jest zadośćuczynienie celowi powoływania niezależnego członka komitetu audytu, polegającego na wyznaczeniu osoby w pełni autonomicznej, wolnej od zobowiązań natury biznesowej lub towarzyskiej wobec podmiotów nadzorowanych.

Wspomniana rekomendacja wydaje się szczególnie uzasadniona w kontekście sankcji przewidzianych w art. 192–193 ustawy o biegłych. Stosownie do tych regulacji JZP, członek jej zarządu lub rady nadzorczej, lub komitetu audytu podlegają karze administracyjnej za naruszenie przepisów ustawy o biegłych lub rozporządzenia nr 537/2014 nakładanej przez KNF m.in. w przypadku, gdy nie przestrzegają przepisów dotyczących powołania, składu i funkcjonowania komitetu audytu. Karami administracyjnymi nakładanymi przez organ nadzorczy są: 1) kara pieniężna; 2) zakaz pełnienia funkcji członka zarządu lub członka rady nadzorczej w JZP przez osoby odpowiedzialne za naruszenie przepisów ustawy o biegłych lub rozporządzenia nr 537/2014 przez okres od roku do trzech lat. Warto dodać, że kara pieniężna nakładana na JZP nie może przekroczyć 10 proc. przychodów netto ze sprzedaży towarów i produktów, osiągniętych w poprzednim roku obrotowym. Z kolei kara pieniężna nakładana na przytoczonych wyżej członków władz nie może przekraczać 250 000 zł.