Podatek od zysków energetyki. W którą stronę będzie podążać? Jest raport

W przyszłości wysokie ceny uprawień do emisji CO2 mogą spowodować, że producenci energii z OZE lub EJ (elektrownia jądrowa – red.) będą osiągać bardzo duże zyski nadzwyczajne, które regulator będzie chciał regulować" – przekonuje ośrodek WiseEuropa.

W Polsce 2022 r. był szczególnie dobry dla górnictwa węgla kamiennego oraz branży paliwowej. Nieco mniejszy wzrost zysków odnotowali producenci energii elektrycznej, którzy w wyniku regulacji cen dla odbiorców detalicznych nie mogli w pełni przerzucić wyższych cen surowców na swoich klientów. Wysokie zyski odnotowały za to firmy górnicze (JSW, LW Bogdanka, PGG) oraz powstający w tym samym czasie z fuzji PKN Orlen, Lotosu i PGNiG państwowy koncern multienergetyczny.

„W obu wypadkach rentowność netto wielokrotnie przekroczyła średnie wyniki poprzednich kilkunastu lat. Przykładowo Jastrzębska Spółka Węglowa w roku 2022 odnotowała zysk aż 23 razy przekraczający wieloletnią średnią (7,6 mld zł, wobec średniorocznie 0,3 mld zł z lat 2010-2020)” – wylicza ośrodek w swoim ostatnim raporcie "Windfall Tax Podatek od zysków nadzwyczajnych i jego wpływ na gospodarkę".

Poprawę wyników odnotował cały sektor – zgodnie z raportem Agencji Rozwoju Przemysłu, wynik finansowy na sprzedaży węgla kamiennego w roku 2022 w całej branży przekroczył 12,2 mld zł i był po raz pierwszy od 2018 r. dodatni.

Nadmiarowych zysków elektroenergetyki nie było

WiseEuropa zauważa, że wyjątkowo dobry rok dla górnictwa węglowego, przetwórstwa ropy naftowej i gazu nie był tak samo dobry dla sektora elektroenergetycznego. Spółki elektroenergetyczne, w odróżnieniu od firm wydobywczych i gazowo-naftowych, nie tylko nie poprawiły swojej rentowności w 2022 r., ale nawet odnotowały jej pogorszenie. Przykładowo, zysk PGE spadł z prawie 4 mld zł w roku 2021 do 3,3 mld zł w roku 2022, zaś Tauron - podobnie jak rok wcześniej - odnotował stratę netto w wysokości 134 mln zł. Spadły także zysk operacyjny i EBITDA spółki.

Powodem tego stanu rzeczy był brak możliwości przerzucenia na odbiorców końcowych całości wzrostu kosztów wytwarzania energii elektrycznej i ciepła. O ile ceny dla odbiorców hurtowych wzrosły (choć mniej niż w krajach zachodnioeuropejskich), to już w wypadku odbiorców detalicznych tak się nie stało, na skutek regulacji zmierzających do ochrony konsumentów. Regulacje objęły m.in. ustanowienie urzędowych cen prądu dla odbiorców indywidualnych, małych i średnich przedsiębiorstw, a także podmiotów wrażliwych, np. szkół, żłobków, szpitali, domów pomocy społecznej.

„Wprowadzenie tych limitów spowodowało, że firmy elektroenergetyczne zostały niejako opodatkowane, poprzez konieczność partycypacji w kosztach polityki łagodzącej dotkliwość kryzysu dla wrażliwych kategorii odbiorców. To sprawiło, że w dużej mierze ta branża już została pozbawiona nadmiarowych zysków, utrzymując status quo ante” – czytamy w raporcie.

Warto zarazem zauważyć, że choć – na skutek regulacji – ceny energii elektrycznej w 2022 r. nie wzrosły w Polsce tak bardzo, jak uzasadniałby to wzrost kosztów produkcji z paliw kopalnych, to zarazem wieloletni trend cenowy jest jednoznacznie dodatni. „Powodem nie jest jednak wzrost cen paliw kopalnych, które – poza ostatnim okresem – pozostawały generalnie stabilne, lecz raczej wzrost cen uprawnień do emisji CO2. Różnica między kosztami wytwarzania energii z OZE, a ceną energii na rynku hurtowym, którą przez długi czas wyznaczać będzie koszt wytwarzania energii z paliw kopalnych, wywoła powstanie nadzwyczajnych zysków w tych firmach energetycznych, które coraz większą część swoich przychodów będą osiągać ze źródeł zeroemisyjnych.” – podkreślają analitycy.

OZE dały zarobić branży

To właśnie aktywa OZE były centrum zysków firm elektroenergetycznych w 2022 r. (w tym zwłaszcza PGE), w sytuacji, gdy na aktywach węglowych odnotowywały one deficyt. „Powodem była marża powstająca zarówno ze wzrostu ceny paliw kopalnych, jak i z wysokiej ceny uprawnień EU ETS. W przyszłości ten drugi czynnik może spowodować, że producenci energii z OZE lub EJ (Elektrownia jądrowa – red.) będą osiągać bardzo duże zyski nadzwyczajne, które regulator będzie chciał regulować albo w podobny sposób, jak to się stało w roku 2022 (limity cenowe i przychodowe) albo za pośrednictwem podatku od zysków nadzwyczajnych” – czytamy.

Zdaniem autorów raportu, duża marża - wynikająca z wysokiej ceny uprawnień do emisji - dawać będzie z jednej strony dużą zachętę do inwestycji w źródła zeroemisyjne, ale z drugiej może powodować, że – podobnie jak w roku 2022 – priorytetem stanie się ochrona odbiorcy końcowego (przemysł, usługi i gospodarstwa domowe). „W przyszłości to jednak właśnie elektroenergetyka, a w zasadzie jej część wytwarzająca energię ze źródeł odnawialnych lub energii jądrowej, może stać się sektorem bardzo rentownym" - czytamy.

Podatki od zysków - co dalej? 

Lata 2022-2023 mogą się więc stać swoistym poligonem doświadczalnym dla polityki publicznej, która na przykładzie z jednej strony branży wydobywczej i naftowej, a z drugiej - elektroenergetycznej, może przetestować dwa alternatywne instrumenty kontroli zysków nadzwyczajnych u producentów energii. WiseEuropa sugeruje, że mogą to być podatki od zysków nadzwyczajnych oraz mechanizmy kontroli cen i przychodów.

W istocie, na fali kryzysu roku 2022, wiele krajów UE zdecydowało się na wprowadzenie jednego z tych dwóch - lub obu - instrumentów. „W Polsce doszło dotychczas tylko do kontroli cen w energetyce, podczas gdy windfall tax jest, jak na razie, rozwiązaniem jedynie dyskutowanym” – czytamy w podsumowaniu raportu w części o zyskach energetyki.