Ile na wartości straciły aktywa spół­ek gieł­do­wych?

W ra­por­tach fi­nan­so­wych wie­lu spół­ek pu­blicz­nych po IV kwar­ta­le po­ja­wi­ły się istot­ne od­pi­sy z ty­tu­łu utra­ty war­to­ści ak­ty­wów

W dobie światowego kryzysu gospodarczego zdążyliśmy się już przyzwyczaić do zalewających nas negatywnych informacji o stanie gospodarki i jej dalszych złych perspektywach. Podobnie jak do zapowiedzi znaczącego pogorszenia się wyników finansowych spółek.

Po raz pierwszy niekorzystne zjawiska gospodarcze związane z kryzysem finansowym są widoczne w wynikach finansowych przedsiębiorstw notowanych na warszawskiej giełdzie, ogłoszonych w raportach za ostatni kwartał 2008 r. Oprócz wyraźnie pogarszających się wyników z działalności operacyjnej jest jeszcze jedna przyczyna znaczących spadków zysków netto wielu podmiotów. W związku z publikacją raportów kwartalnych spółki zostały zmuszone po raz pierwszy od czasu, kiedy spowolnienie gospodarcze na dobre zawitało do Polski, do bardzo wnikliwego przyjrzenia się bilansom i rzetelnej oceny, czy w przypadku niektórych z posiadanych przez nie aktywów trwałych nie nastąpiła utrata wartości. Dla wielu z nich oznaczało to konieczność ujęcia znaczących odpisów aktualizujących, mających negatywny wpływ ich wynik finansowy.

[srodtytul]Czym jest utra­ta war­to­ści ak­ty­wów?[/srodtytul]

Spółki sporządzające sprawozdania finansowe zgodnie z Międzynarodowymi Standardami Sprawozdawczości Finansowej zobowiązane są, zgodnie z zapisami MSR 36 - "Utrata wartości aktywów", dokonywać oceny określonych aktywów trwałych pod kątem ich ewentualnej utraty wartości. Ocena taka wymagana jest za każdym razem, kiedy występują przesłanki wskazujące na utratę wartości, a w przypadku niektórych aktywów trwałych ocena taka musi być dokonywana przynajmniej raz w roku.

Do przesłanek wskazujących na utratę wartości należą m.in. znacząco niższe od budżetowanych wyniki operacyjne, niższe od oczekiwanych przepływy pieniężne, spadek cen akcji spółki czy też kapitalizacja rynkowa niższa od wartości kapitałów własnych. Powyższe zjawiska na pewno występują w wielu firmach i w rezultacie, oprócz corocznego obowiązkowego testu na utratę wartości niektórych wartości niematerialnych oraz wartości firmy, na koniec 2008 r. zmuszone one zostały dodatkowo do oceny pod kątem ewentualnej utraty wartości również innych składników majątku trwałego, jak np. pozostałych wartości niematerialnych, rzeczowych aktywów trwałych czy inwestycji w jednostkach zależnych i stowarzyszonych.

Celem testu na utratę wartości jest porównanie wartości bilansowej danego składnika aktywów z jego wartością odzyskiwalną, która jest wyższa od

[li]: wartości godziwej pomniejszonej o koszty sprzedaży[/li]

[li]lub wartości użytkowej.[/li]

W dużym uproszczeniu wartość godziwą wyznacza się zazwyczaj na podstawie cen rynkowych danego składnika aktywów na dzień przeprowadzenia testu. Natomiast wartość użytkową danego składnika aktywów oblicza się na podstawie wyceny przeprowadzonej metodą zdyskontowanych przepływów pieniężnych, które generuje dany składnik.O ile ustalenie ceny rynkowej dla pojedynczego składnika aktywów jest czasami możliwe, o tyle przypisanie do niego przepływów pieniężnych jest często zadaniem niewykonalnym. W praktyce bowiem pojedynczy składnik aktywów bardzo rzadko generuje strumienie pieniężne niezależnie od innych aktywów. Dlatego dla celów testu poszczególne składniki aktywów grupuje się zazwyczaj w tzw. ośrodki wypracowujące przepływy pieniężne i na tym poziomie przeprowadza się odpowiednie testy na utratę wartości.

Jeżeli przeprowadzony test wykaże, że wartość odzyskiwalna danego składnika aktywów (albo ośrodka wypracowującego przepływy pieniężne) jest niższa od jego wartości bilansowej, następuje utrata wartości i odpowiedni odpis aktualizujący z tego tytułu obciąża wynik finansowy.

W obecnych warunkach gospodarczych, ceny, po których przeprowadzane są transakcje sprzedaży aktywów, wyznaczające wartość godziwą, mogą być znacząco niższe od tych notowanych jeszcze kilka miesięcy temu. Ponadto w świetle pogarszającej się sytuacji gospodarczej prognozy przepływów pieniężnych przyjmowane w poprzednich okresach do ustalenia wartości użytkowej mogą być znacząco obniżone, a stopa dyskontowa (wyznaczająca poziom ryzyka związanego z danym składnikiem aktywów lub grupą aktywów) może znacząco wzrosnąć. Zjawiska te prowadzą do obniżenia wartości odzyskiwalnej aktywów, co w przypadku niektórych spółek powoduje konieczność odpisów aktualizujących.

Testy na utratę wartości aktywów należą do najbardziej subiektywnych obszarów całego procesu sporządzania sprawozdania finansowego. Zwłaszcza rzetelna kalkulacja wartości użytkowej może stanowić wyjątkowo trudne wyzwanie dla zarządów spółek. W celu jej obliczenia należy bowiem przyjąć wiele założeń, takich jak odpowiednia wysokość stopy dyskontowej oraz wartości i rozkład w czasie prognozowanych przepływów pieniężnych w najbliższych kilku latach. Co więcej, nawet relatywnie niewielkie zmiany niektórych spośród kluczowych parametrów, na których oparty jest test, mogą prowadzić do znaczącej zmiany wyniku końcowego. W obliczu spowolnienia gospodarczego rzetelne oszacowanie wszystkich parametrów jest wyjątkowo trudnym wyzwaniem, obarczonym dużą dozą niepewności. Dlatego też niektóre spółki decydują się na zatrudnienie doradców w celu pomocy w przeprowadzeniu i udokumentowaniu testów na utratę wartości aktywów.

Podobnie trudne zadanie stoi w tym roku przed audytorami, którzy powinni ocenić, czy testy na utratę wartości zostały przeprowadzone przez zarządy w sposób prawidłowy i rzetelny.

[srodtytul]Co jest naj­bar­dziej na­ra­żo­ne na utra­tę war­to­ści?[/srodtytul]

Niektóre pozycje aktywów są w szczególnym stopniu narażone na utratę wartości. Przykładami są wartość firmy oraz wartości niematerialne o nieokreślonym okresie użytkowania, których wartość została ustalona przy nabyciu przez daną spółkę innych biznesów w ostatnich latach. Prawdopodobieństwo wystąpienia utraty wartości jest tu tym większe, im bardziej branża, w której działa dana firma, dotknięta została przez skutki dekoniunktury gospodarczej oraz im bardziej wyceny innych przedsięwzięć w danej branży spadły w porównaniu z momentem, kiedy przeprowadzona została transakcja ich nabycia.

[srodtytul]Gdzie szu­kać od­po­wied­nich in­for­ma­cji?[/srodtytul]

W odniesieniu do każdej grupy aktywów spółka zobowiązana jest ujawnić w swoim sprawozdaniu finansowym kwotę odpisu aktualizującego z tytułu utraty wartości. Obowiązkowi ujawnienia podlega także wiele innych bardzo cennych dla analityków i inwestorów informacji dotyczących przeprowadzonych testów na utratę wartości aktywów, takich jak:

[li]najważniejsze zdarzenia i okoliczności, które doprowadziły do ujęcia odpisu aktualizującego z tytułu utraty wartości;[/li]

[li]podstawa ustalenia wartości godziwej pomniejszonej o koszty sprzedaży razem z odpowiednimi założeniami przyjętymi do wyceny (jeśli w oparciu o tę wartość ustalona została wartość odzyskiwalna);[/li]

[li]stopa dyskontowa zastosowana do szacunku wartości użytkowej (jeśli w oparciu o nią ustalona została wartość odzyskiwalna);[/li]

[li]kluczowe założenia, na podstawie których opracowano prognozy przepływów pieniężnych;[/li]

[li]wrażliwość modelu wyceny wartości odzyskiwalnej na zmiany kluczowych założeń (jeśli ich uzasadnione i prawdopodobne zmiany sprawiłyby, że wartość bilansowa danego ośrodka wypracowującego przepływy pieniężne przewyższyłaby jego wartość odzyskiwalną).[/li]

Odpowiednich informacji należy szukać w notach objaśniających do sprawozdania finansowego. Należy jednak mieć na uwadze, że w zdecydowanej większości przypadków pełen zakres ujawnień dotyczących testów na utratę wartości pojawi się dopiero w raportach rocznych. W raportach kwartalnych odpisy z tytułu utraty wartości odzwierciedlone są w wyniku finansowym, natomiast zakres prezentowanych informacji dotyczących przeprowadzonych testów na utratę wartości zależy od tego, ile dana spółka zdecydowała się ujawnić.

[srodtytul]Kie­dy za­rzą­dy do­ko­na­ją od­pi­sów?[/srodtytul]

W związku z pogłębiającą się dekoniunkturą gospodarczą w przypadku wielu spółek już w opublikowanych raportach za IV kwartał 2008 r. znalazły się znaczące odpisy z tytułu utraty wartości. Trzeba jednak mieć na uwadze, że sytuacja gospodarcza w Polsce pogorszyła się dopiero w ostatnich miesiącach 2008 r. W związku z tym wyniki operacyjne za miniony rok mogą nie odbiegać znacząco od oczekiwań, a skala wpływu dekoniunktury na przyszłość danej spółki może być na razie trudna do oszacowania zarówno przez zarząd, jak i przez niezależnego audytora. Zarządy zwykle z optymizmem oceniają przyszłość, co znajduje często odzwierciedlenie w budżetach na następne lata. Zatwierdzony przez zarząd budżet jest podstawą sporządzenia kalkulacji przyszłych przepływów pieniężnych wyznaczających wartość użytkową danego składnika lub grupy aktywów. Jeżeli z upływem czasu okaże się on nadmiernie optymistyczny, to jego korekta będzie również powodowała konieczność przeprowadzenia ponownych testów i wyznaczenia nowego poziomu wartości odzyskiwalnej. W rezultacie, następnej fali znaczących odpisów z tytułu utraty wartości można oczekiwać w raportach okresowych publikowanych w bieżącym i na początku następnego roku. W szczególności w tych za pierwsze półrocze i za cały 2009 rok, kiedy to trudniejsze będzie przekonanie audytora do nieustająco optymistycznych założeń co do przyszłości.