Odpowiedzialność w transakcjach zawieranych w interesie grupy spółek

Po wejściu w życie nowelizacji oraz ujawnieniu grupy spółek w rejestrze przedsiębiorców członek zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej oraz likwidator spółki zależnej nie będzie ponosił odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną wykonaniem wiążącego polecenia.

Po wejściu w życie nowelizacji KSH polskie spółki kapitałowe działające w strukturach międzynarodowych mogą być zainteresowane przeglądem swoich struktur organizacyjnych i transakcyjnych. W szczególności powinny to rozważyć polskie spółki, w których funkcjonują polecenia wydawane przez ich spółki dominujące w transakcjach zawieranych w interesie grupy.

9 lutego Sejm przyjął ustawę zmieniającą Kodeks spółek handlowych i wprowadzającą przepisy dotyczące odpowiedzialności spółek dominujących za szkodę, która została wyrządzona spółce zależnej uczestniczącej w grupie spółek kapitałowych. Nowelizacja wprowadza instytucję wiążącego polecenia dotyczącego prowadzenia spraw spółki zależnej przez spółkę dominującą, jeżeli będzie to uzasadnione interesem grupy spółek. Zgodnie z nowelizacją spółka dominująca może wydać spółce zależnej uczestniczącej w grupie spółek wiążące polecenie uzasadnione interesem grupy spółek.

Proces udzielenia wiążącego polecenia przez spółkę dominującą oraz przyjęcia przez spółkę zależną takiego polecenia będzie sformalizowany oraz będzie wymagał współdziałania organów obu spółek.

Zgodnie z dotychczasowymi przepisami polskiego prawa członek zarządu odpowiada za szkodę wyrządzoną spółce swoim działaniem lub zaniechaniem sprzecznym z prawem lub postanowieniami umowy spółki, chyba że nie ponosi winy. Ustawodawca wprowadził domniemanie winy członka zarządu, ułatwiając dochodzenie roszczeń spółce. Dlatego obowiązek wykazania, że za powstałą szkodę nie ponosi winy, spoczywa na członku zarządu spółki. Z kolei szkodą spółki jest w świetle orzecznictwa sądów różnica pomiędzy jej obecnym stanem majątkowym a stanem, jaki zaistniałby, gdyby nie wystąpiło zdarzenie wywołujące szkodę.

Po wejściu w życie nowelizacji oraz ujawnieniu grupy spółek w rejestrze przedsiębiorców członek zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej oraz likwidator spółki zależnej nie będzie ponosił odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną wykonaniem wiążącego polecenia, w tym na podstawie art. 293 Kodeksu spółek handlowych, tj. za szkodę wyrządzoną działaniem lub zaniechaniem sprzecznym z prawem lub postanowieniami umowy spółki. Tak samo nie będą ponosili odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną spółce dominującej odpowiednio członkowie zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej i likwidatorzy spółki dominującej działający w interesie grupy spółek. Nowelizacja nie wyłącza wprost odpowiedzialności karnej zarządzających spółkami zależnymi za przestępstwo niegospodarności z art. 296 Kodeksu karnego, jednakże z jej uzasadnienia wynika, że w przypadku osoby wykonującej wiążące polecenie nie będzie możliwe uznanie, że osoba ta przekracza uprawnienia lub nie dopełnia swoich obowiązków.

Spółka dominująca odpowiadać będzie wobec spółki zależnej uczestniczącej w grupie spółek za szkodę, która została wyrządzona wykonaniem wiążącego polecenia i która nie została naprawiona w terminie wskazanym w wiążącym poleceniu, chyba że nie ponosi winy. Za szkodę wyrządzoną jednoosobowej spółce zależnej spółka dominująca odpowiada, tylko jeżeli wykonanie wiążącego polecenia doprowadziło do jej niewypłacalności.

Spółka dominująca, która na dzień wydania wiążącego polecenia spółce zależnej uczestniczącej w grupie spółek, dysponuje, bezpośrednio lub pośrednio, większością głosów umożliwiającą podjęcie uchwały o uczestnictwie w grupie spółek oraz o zmianie umowy albo statutu tej spółki zależnej, odpowiada wobec wspólnika albo akcjonariusza tej spółki za obniżenie wartości przysługującego mu udziału albo akcji, jeżeli obniżenie było następstwem wykonania przez spółkę zależną wiążącego polecenia.

Jeżeli egzekucja przeciwko spółce zależnej uczestniczącej w grupie spółek okaże się bezskuteczna, spółka dominująca odpowiada za szkodę wyrządzoną wierzycielowi spółki zależnej, chyba że nie ponosi winy lub szkoda nie powstała w następstwie wykonania przez spółkę zależną wiążącego polecenia.

Przepisy nowelizacji o spółce zależnej uczestniczącej w grupie spółek nie znajdą zastosowania do: spółek publicznych, spółek w likwidacji, które rozpoczęły podział swego majątku, spółek w upadłości oraz spółek będących podmiotem objętym nadzorem nad rynkiem finansowym w rozumieniu art. 1 ust. 2 ustawy z dnia 21 lipca 2006 r. o nadzorze nad rynkiem finansowym (DzU z 2020 r. poz. 2059 oraz z 2021 r. poz. 680, 815, 1598 i 2140).

Zarówno możliwość skorzystania z nowego prawa do wydawania wiążących poleceń przez spółkę dominującą w stosunku do spółki zależnej, jak i możliwość realizacji przez członka zarządu spółki zależnej uczestniczącej w grupie spółek prawa do powoływania się na działanie w interesie grupy spółek znajdzie zastosowanie dopiero po ujawnieniu uczestnictwa w grupie spółek w rejestrze przedsiębiorców. Dlatego planując przystąpienie przez polskie spółki zależne do finansowań grupowych w reżimie nowego polskiego prawa holdingowego z wiążącym poleceniem spółki dominującej, należy uwzględnić czas konieczny do uzgodnienia i rejestracji uczestnictwa w grupie spółek w polskim rejestrze przedsiębiorców.

Czas pokaże czy w praktyce nowe polskie prawo holdingowe nie podzieli losu poprzednio wprowadzonego w 2010 r. szczątkowego prawa holdingowego (dotychczasowy art. 7 polskiego kodeksu spółek handlowych), które stało się martwym prawem. Jednakże polskie spółki kapitałowe działające w międzynarodowych strukturach po wejściu w życie nowego polskiego prawa holdingowego mogą być zainteresowane przeglądem swoich struktur organizacyjnych i transakcyjnych, a w szczególności sformalizowaniem funkcjonujących, faktycznych sposobów podejmowania decyzji w grupach spółek w celu wyłączenia odpowiedzialności osób zarządzających polskimi spółkami w transakcjach zawieranych w interesie grupy spółek, w której uczestniczą.

Nowelizacja po przyjęciu przez Senat, podpisaniu przez prezydenta oraz ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw wejdzie w życie w terminie sześciu miesięcy od dnia ogłoszenia.