Wykup wspólnika mniejszościowego

Projekt ustawy o zmianie kodeksu spółek handlowych, którego celem jest m.in. reforma w zakresie wprowadzenia prawa grup spółek oraz zwiększenie efektywności nadzoru właścicielskiego, przewiduje rozszerzenie zastosowania mechanizmu wykupu wspólnika mniejszościowego (squeeze out) do spółek z ograniczoną odpowiedzialnością uczestniczących w tzw. grupie spółek oraz obniżenie warunków do jego zastosowania.

Aleksander Skirpan, adwokat, ekspert z zakresu prawa spółek oraz transakcji M&A w Kancelarii RKKW

Foto: materiały prasowe

W ramach projektu ustawy dodany ma zostać do k.s.h. art. 2111, wprowadzający w stosunku do spółki zależnej możliwość wykupu udziałów należących do wspólnika mniejszościowego przez spółkę dominującą. Zakłada także, iż umowa bądź statut spółki dominującej i spółki zależnej mogą przewidywać, że prawo zastosowania squeez outu może być obarczone niższym progiem posiadania udziałów spółki zależnej – nie mniejszym jednak niż 75 proc. jej kapitału zakładowego.

Do tej pory squeez out był stosowany wyłącznie w spółkach akcyjnych i zakładał znacznie surowsze wymagania. Powyższe rozwiązania należy uznać za novum na gruncie prawa polskiego, a tym samym nie sposób jest pominąć wpływu na stosunki w grupach spółek i uprawnienia menedżerów.

Zmienna część wynagrodzenia

Za podstawową formę nawiązania współpracy z menedżerem służy kontrakt menedżerski, który najczęściej składa się z dwóch części wynagrodzenia. Zmienną częścią wynagrodzenia są bonusy określane przez różnego rodzaju algorytmy za osiągane długookresowe wyniki lub cele. Mogą one przybierać różną postać, np. opcji na akcje, akcji pracowniczych, akcji/udziałów fantomowych, udziału w zyskach, prawa do nabycia udziałów po określonej cenie lub dokonania wykupu posiadanych udziałów za określoną cenę oraz innych świadczeń.

Biorąc pod uwagę fakt, iż w dalszym ciągu wiele przedsiębiorstw czy przedsięwzięć opartych jest na spółkach z o.o., w których powołuje się menedżerów do realizacji założonych celów, to w kontekście projektu ustawy pojawia się uzasadniona wątpliwość, czy wprowadzenie squeeze outu w spółkach z o.o. należących do grupy spółek może doprowadzić do pozbawienia menedżerów bonusów.

Powyższe wymaga analizy w dwóch płaszczyznach, pierwszej, gdy menedżerowie posiadają udziały oraz drugiej, gdy menedżerowie udziałów nie posiadają.

Gdy menedżerowie są wspólnikami

Pierwszą sytuacja jest stan, w którym menedżerowie posiadają pakiet udziałów. Związane to jest najczęściej z powołaniem do działania nowej struktury inwestycyjnej i czasami jest wymagane, aby oprócz spółki dominującej udziały posiadał również inny podmiot np. menedżer.

W takiej sytuacji bonus może zostać ukształtowany w ten sposób, iż po osiągnięciu określonego efektu, dokonany zostanie wykup posiadanych przez menedżera udziałów, za z góry ustaloną lub obliczoną na podstawie algorytmu wysoką kwotę wykupu.

Jeżeli regulacja przewidziana w projekcie wejdzie w życie to wystąpi wysokie ryzyko pozbawienia menedżerów otrzymania bonusów w uzgodnionej kwocie, bowiem spółka dominująca z grupy spółek będzie mogła dokonać squeeze outu udziałów menedżera, a w konsekwencji może on otrzymać za posiadane udziały znacznie niższą kwotę niż ta, którą otrzymałby w ramach umówionego wykupu.

Gdy menedżerowie nie są wspólnikami

Drugą, znacznie powszechniejszą sytuacją jest stan, w którym menedżerowie nie posiadają udziałów i pełnią wyłącznie czynności zarządcze. W takim przypadku bonus może zostać ustalony na dwa sposoby.

- jako dodatkowa kwota po osiągnięciu danego wyniku, w wysokości określonej przez algorytm uzależniony od m.in. wyników finansowych. W takim przypadku, jeżeli algorytm będzie powiązany z kapitałem zakładowym to squeeze out wspólników mniejszościowych może spowodować, iż bonus będzie należy w całości lub w znacznie niższej wysokości niż przewidywano.

- jako podzielona na dwie części płatność, np. jako prawo do otrzymania udziałów oraz w konsekwencji dodatkowych kwot poprzez wypłatę dywidendy. W takim przypadku, powstanie uzasadnione ryzyko dokonania w stosunku udziałów menedżera squeeze outu, a tym samym pozbawienia go z otrzymania drugiej części bonusu.

Na marginesie należy dodać, iż w przypadku otrzymania przez menedżera udziałów fantomowych, ewentualny squeeze out nie będzie miał znaczenia, ponieważ menedżera i spółkę będzie łączył stosunek umowny, a nie więź korporacyjna.

Podsumowanie

Niewątpliwie można stwierdzić, że rozszerzenie squeeze outu w stosunku do spółek z o.o. uczestniczących w grupie spółek może być dla właścicieli grup sposobem na obniżenie świadczeń bonusowych menedżerów lub nawet sposobem na całkowite ich pozbawienie.

W związku z powyższym zalecane jest dokonanie analizy kontraktów menedżerskich pod kątem możliwości otrzymania bonusów w przypadku zastosowania squeezee outu. Jeżeli się okaże, iż wypłaty mogą zostać zagrożone, to konieczne będzie wprowadzenie odpowiednich środków ochronnych w postaci np. kar umownych czy mechanizmów dopłat, jeśli zostanie przeprowadzony squeeze out pozbawiający menedżera bonusów lub obniżający ich wartość.

Aleksander Skirpan adwokat, ekspert z zakresu prawa spółek oraz transakcji M&A w Kancelarii RKKW

Krzysztof Wróbel radca prawny, ekspert z zakresu prawa spółek oraz transakcji M&A w Kancelarii RKKW