DPSN 2021 – comply or explain?

W tym roku mija 20 lat od chwili, gdy Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie przyjęła opracowany przez ówcześnie działający Komitet Dobrych Praktyk pierwszy zbiór zasad ładu korporacyjnego dla spółek notowanych.

Piotr Borowski Członek Zarządu Giełdy Papierów Wartościowych S.A.

GG Parkiet

Przez dwie dekady zbiór ten był poddawany kosmetycznym i gruntownym zmianom, pojawiały się nowe zagadnienia. Zmieniał się także model obowiązków informacyjnych, zawsze oparty jednak na formule comply or explain. Obowiązujące od 1 lipca 2021 r. „Dobre Praktyki Spółek Notowanych na GPW 2021" („DPSN2021") stanowią najnowszą wersję zbioru tych zasad. Zredagowane przez zespół ekspertów wchodzących w skład Komitetu ds. Ładu Korporacyjnego, poddane szerokim konsultacjom rynkowym i ostatecznie przyjęte przez radę nadzorczą GPW uwzględniają nowości i aktualne trendy corporate governance i zawierają kwestie odpowiadające na zapotrzebowanie zgłaszane przez różne grupy interesariuszy spółek giełdowych. W nowych Dobrych Praktykach znalazły się zatem zagadnienia z zakresu ESG, m.in. kwestie ochrony klimatu, zrównoważonego rozwoju, różnorodności w składzie organów spółek i równości wynagrodzeń. Dodano również zasady dotyczące sposobu realizacji praw akcjonariuszy, takie jak sposób podziału zysku, emisja akcji

z wyłączeniem prawa poboru, skup akcji własnych. Pojawiły się nowe zasady w zakresie odbywania walnych zgromadzeń, takie jak terminy zgłaszania projektów uchwał oraz kandydatów do rady nadzorczej, czy też uzasadnianie projektów uchwał oraz opiniowanie tych projektów przez radę nadzorczą. Zwiększono oczekiwania w zakresie systemów i funkcji wewnętrznych, bez których trudno wyobrazić sobie dzisiaj efektywne zarządzanie spółką i skuteczny nadzór. Wiele zasad zyskało nową redakcję, przez co nowe Dobre Praktyki są krótsze i bardziej przejrzyste.

Dzisiaj nawet najbardziej zagorzałym sceptykom coraz trudniej polemizować z tezą,

że kierowanie się przez spółkę zasadami ładu korporacyjnego to standard oczekiwany przez większość zainteresowanych osób i podmiotów.

Wszystkie spółki notowane na Głównym Rynku zobowiązane były do 2 sierpnia 2021 r. opublikować informację o aktualnym stanie stosowania zasad zawartych w DPSN2021. Ponadto w raporcie rocznym za 2021 rok, w oświadczeniu o stosowaniu ładu korporacyjnego stanowiącym wyodrębnioną część sprawozdania z działalności, emitenci po raz pierwszy odnieśli się do DPSN2021. Na stronie internetowej GPW dostępne jest narzędzie pod nazwą Skaner Dobrych Praktyk, które pozwala w łatwy sposób sprawdzić stan stosowania poszczególnych zasad, jak też zakres ich stosowania przez każdą ze spółek, która przekazała stosowny raport w giełdowym systemie EBI, na specjalnie do tego celu opracowanym formularzu. Czas na pierwsze wnioski płynące z publikowanych informacji.

Według stanu na dzień 20 maja 2022 r. spośród notowanych 422 spółek 19 (tj. 4,5 proc.) nie wypełniło obowiązku informacyjnego wynikającego z regulaminu giełdy. Ogólny współczynnik deklarowanej przez spółki giełdowe zgodności z zasadami DPSN wynosi 77 proc. Tylko dwie zasady są stosowane przez wszystkie raportujące spółki. Dotyczą one czynności, jakie może wykonać członek rady nadzorczej lub zarządu, w sytuacji gdy nie zgadza się z decyzją podejmowaną przez organ, w skład którego wchodzi. Najwyższym współczynnikiem niestosowania odznacza się zasada 2.1, zobowiązująca spółkę do posiadania polityk różnorodności wobec zarządu i rady nadzorczej. Tylko niecałe 6 proc. spółek stosuje tę zasadę. Drugą w kolejności jest zasada mówiąca już nie o przyjęciu polityki różnorodności, lecz o konieczności faktycznego zapewnienia różnorodności w tych organach (zasada ta jest stosowana przez 11 proc. raportujących spółek). Spółki mają problemy także ze stosowaniem innych zasad odnoszących się do zagadnień ESG, zwłaszcza tych, które po raz pierwszy pojawiły się w Dobrych Praktykach. Współczynnik comply w tym obszarze oscyluje w granicach 20 proc. Zakładamy jednak, że będzie on ulegał stopniowej poprawie, głównie dzięki rosnącej świadomości spółek w tym zakresie, oczekiwaniom regulatorów i interesariuszy oraz intensywnym działaniom edukacyjnym, prowadzonym przez wiele instytucji i podmiotów, w tym także przez GPW.

Obiecująco prezentuje się statystyka stosowania zasady 5.4, zobowiązującej spółki do nabywania akcji własnych (buy back) z poszanowaniem praw wszystkich akcjonariuszy. Tylko trzy spółki deklarują niestosowanie tej zasady, co pozwala oczekiwać, że ewentualne przyszłe operacje tego typu w istocie odbywać się będą na równych, sprawiedliwych zasadach. Podobne założenia można formułować w stosunku do przyszłych emisji, które co do zasady powinny być emisjami z prawem poboru. Stosowanie zasady 4.13 wskazującej na taką regułę deklaruje bowiem 95,8 proc. raportujących emitentów.

Do rozwiązań mających ułatwić akcjonariuszom podejmowanie decyzji na walnym zgromadzeniu, a tym samym zachęcać ich do aktywnego w nim uczestnictwa, należy m.in. zasada 4.6, zgodnie z którą projekty uchwał na WZ winny zawierać uzasadnienie. Stosowanie tej zasady deklaruje 95,8 proc. spółek. Gorzej przedstawia się statystyka odnosząca się do zasady 4.8, którą stosuje już tylko 74,2 proc. spółek. Wynika z tego, że zgłoszenie projektów uchwał najpóźniej na trzy dni przed walnym zgromadzeniem może niekiedy nastręczać trudności. W przypadku powoływania nowych osób do rady nadzorczej lub powołania rady nadzorczej nowej kadencji odsetek emitentów deklarujących stosowanie zasady zobowiązującej do przedstawiania kandydatur najpóźniej na trzy dni przez planowanym walnym zgromadzeniem spada do 71,7 proc. Paradoksalnie, za stosowanie tych zasad odpowiedzialni są sami akcjonariusze, spółka może co najwyżej zachęcać do odpowiednich – i odpowiedzialnych – zachowań. Tymczasem możliwość poznania kandydatów do rady nadzorczej z odpowiednim wyprzedzeniem wydaje się szczególnie ważna w kontekście coraz to większej profesjonalizacji rad nadzorczych, oczekiwań i ustawowych zadań stawianych jej członkom, a także ciążącej na nich odpowiedzialności. Trudno spodziewać się dokonywania świadomych wyborów osób do składu rady, w sytuacji gdy akcjonariusze nie mogą poznać kandydatur odpowiednio wcześniej. Dalszą niepożądaną konsekwencją może być także niemożność powołania komitetu audytu, którego członkowie powinni wypełniać ustawowe wymagania.

Pomimo że aż 99,5 proc. spółek stosuje zasadę 4.2 zobowiązującą do zwoływania walnego zgromadzenia w sposób umożliwiający udział w obradach jak największej liczbie akcjonariuszy, większość spółek giełdowych nie organizuje WZ w formule zdalnej. W dalszym ciągu nie do końca można przy tym znaleźć jednoznaczną odpowiedź na pytanie, czy akcjonariusze są bądź też ewentualnie byliby realnie zainteresowani zdalnym udziałem w WZ, jak też czy wdrożenie takiego rozwiązania na większą skalę w istocie zwiększyłoby odsetek akcjonariuszy korzystających z przysługujących im praw korporacyjnych. Dotychczasowe doświadczenia niektórych spółek na tym polu pokazują, że odpowiedź wciąż nie jest taka oczywista, i to pomimo zmian w przepisach kodeksu spółek handlowych, które znacząco ułatwiły korzystanie z takich rozwiązań jak i wielu zdalnych walnych zgromadzeń, które z powodzeniem odbyły się zwłaszcza w okresie trwającej pandemii.

Na to, czy spółka będzie stosować zasady Dobrych Praktyk, mają wpływ zarząd, rada nadzorcza i walne zgromadzenie, a nawet pojedynczy akcjonariusze. Stąd też organy wielu spółek giełdowych włączyły do swoich agend i porządków obrad kwestie podjęcia działań, w wymiarze praktycznym i deklaratoryjnym, umożliwiających stosowanie zasad DPSN2021 w jak najszerszym zakresie, przy uwzględnieniu zasad proporcjonalności i adekwatności.

Warto pamiętać, że na poziom stosowania zasad ładu korporacyjnego przez spółkę może wymiernie wpłynąć rada nadzorcza, stąd też duże znaczenie powinny mieć działania rady polegające na monitorowaniu stanu stosowania zasad dobrych praktyk przez spółkę, a także weryfikacja poprawności wypełniania obowiązków informacyjnych w tym zakresie. Dobre Praktyki wskazują radzie na potrzebę sporządzenia i przedstawienia do zatwierdzenia zwyczajnemu walnemu zgromadzeniu rocznego sprawozdania, którego minimalny zakres wskazuje zasada 2.11, zobowiązująca radę m.in. do dokonania oceny stosowania przez spółkę zasad ładu korporacyjnego. Oznacza to, że rada powinna dokonać przeglądu stanu faktycznego w tym zakresie i ocenić, czy stan stosowania przez spółkę zasad DPSN2021 jest satysfakcjonujący, a także jakie działania mogłaby podjąć spółka, by stosować te zasady w jeszcze szerszym zakresie. Ta sama zasada mówi o konieczności dokonania przez radę oceny sposobu wypełniania obowiązków informacyjnych dotyczących stosowania Dobrych Praktyk. Rada nadzorcza powinna zatem dokonać weryfikacji, czy informacje publikowane przez spółkę na ten temat są zgodne ze stwierdzonym stanem faktycznym i spójne ze sobą. Do rady należy ponadto ocena jakości wyjaśnień spółki sporządzonych w odniesieniu do zasad, których spółka nie stosuje. Z poczynionych obserwacji oraz wymiany doświadczeń wynika, że skrupulatna realizacja tych zadań przez radę nadzorczą potrafi wydatnie wpłynąć na poziom stosowania zasad dobrych praktyk, a nawet spowodować zmianę sposobu postrzegania przez spółkę kwestii ładu korporacyjnego i podjęcie konkretnych działań w celu poprawy stanu faktycznego w tym zakresie. Jesteśmy przekonani, że wysoki poziom corporate governance przyczynia się do wzrostu wartości przedsiębiorstwa, jego atrakcyjności inwestycyjnej i bezpieczeństwa interesariuszy, stąd też chcemy nakłaniać spółki giełdowe, by z jeszcze większym zaangażowaniem dążyły do jak najpełniejszego stosowania zasad zawartych w Dobrych Praktykach, podpowiadając zarazem, co konkretnie zrobić, by osiągnąć zamierzone skutki.