Techniczne kryteria kwalifikacji w praktyce

Czym są i jak funkcjonują techniczne kryteria kwalifikacji?

Techniczne kryteria kwalifikacji (TKK) to jeden z podstawowych elementów niezbędnych do oceny, czy dana działalność jest „zrównoważona środowiskowo” zgodnie z wymaganiami rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady UE 2020/852 z 18 czerwca 2020 r. w sprawie ustanowienia ram ułatwiających zrównoważone inwestycje, czyli tzw. taksonomii UE.

Zgodnie z unijną taksonomią, aby działalność mogła być określana jako „zrównoważona środowiskowo”, musi spełniać równocześnie następujące warunki:

¶ wnosi istotny wkład w realizację co najmniej jednego z celów środowiskowych,

¶ nie wyrządza poważnych szkód względem żadnego z celów środowiskowych,

¶ jest prowadzona zgodnie z minimalnymi gwarancjami,

¶ spełnia techniczne kryteria kwalifikacji.

Spełnienie dwóch pierwszych warunków – tj. warunek dotyczący istotnego wkładu oraz warunek dotyczący poważnych szkód (tzw. zasada DNSH – ang. do not significant harm) – związane jest z oceną zgodności z TKK.

Techniczne kryteria kwalifikacji są ustanawiane przez Komisję w drodze aktów delegowanych. Obecnie w zakresie TKK opublikowany został tzw. klimatyczny akt delegowany (rozporządzenie delegowane Komisji (UE) 2021/2139), który opisuje działalności wnoszące istotny wkład w łagodzenie zmian klimatu (cel 1) oraz w adaptację do zmian klimatu (cel 2). W klimatycznym akcie delegowanym dla każdej rozważanej działalności przedstawione zostały odpowiednie techniczne kryteria kwalifikacji, których spełnienie zapewnia, że działalność wnosi istotny wkład w realizację danego celu środowiskowego oraz nie wyrządza znacznej szkody innym celom środowiskowym (zasada DNSH).

Zaznaczyć należy, że TKK, które dotyczą „istotnego wkładu” w osiągnięcie celu środowiskowego, mają na celu zapewnienie, aby dana działalność gospodarcza:

¶ wnosiła znaczny pozytywny wpływ na środowisko (np. rekultywacja terenów podmokłych), lub

¶ znacznie zmniejszała negatywny wpływ na środowisko (np. produkcja energii odnawialnej przyczynia się do znacznego obniżenia poziomów emisji gazów cieplarnianych), lub

¶ zmniejszała wpływ innych działań (np. oczyszczalnie ścieków).

Z kolei TKK dotyczące zasady DNSH mają zapewnić, że działalność gospodarcza nie utrudnia osiągnięcia innych celów środowiskowych, tj. nie ma na nie znacznego negatywnego wpływu.

Dzięki tak ustanowionym kryteriom zapewniona jest spójność między celami w taksonomii UE, co gwarantuje, że postęp w kierunku jednego celu nie odbywa się kosztem innego. To z kolei daje nam pewność, że do taksonomii nie może zostać zakwalifikowana działalność gospodarcza, która przynosi więcej szkód niż korzyści dla środowiska.

Techniczne kryteria kwalifikacji opierają się głównie na obowiązującym prawie unijnym, najlepszych praktykach, normach i metodach (np. unijnej metodzie oceny śladu środowiskowego). Uwzględniają charakter i skalę działalności gospodarczej i obejmują wszystkie istotne rodzaje działalności gospodarczej w danym sektorze.

Techniczne kryteria kwalifikacyjne określone są ilościowo i w miarę możliwości wyznaczają progi, ewentualnie mają charakter jakościowy. Natomiast w tym miejscu należy zaznaczyć, że klimatyczny akt delegowany wymaga, aby w przypadku niektórych działań zgodność z TKK została zweryfikowana przez niezależną stronę trzecią – taka weryfikacja jest konieczna, gdy kryteria opierają się na elementach wymagających wiedzy specjalistycznej. Dotyczy to na przykład ilościowych emisji gazów cieplarnianych (GHG) w całym cyklu życia.

W praktyce sprawdzenie zgodności z TKK wymaga więc zebrania i oceny odpowiednich informacji w celu ustalenia, czy prowadzona działalność gospodarcza spełnia określone warunki.

Zgodnie z rozporządzeniem w sprawie taksonomii UE Komisja jest zobowiązana do regularnego przeglądu TKK, a w przypadku działań określonych jako przejściowe, taka weryfikacja ma być dokonywana co najmniej raz na trzy lata, po to, aby upewnić się, że kryteria pozostają aktualne na wiarygodnej ścieżce transformacji zgodnej z gospodarką neutralną dla klimatu. Ewentualna zmiana technicznych kryteriów kwalifikacji może również wpływać na konieczność zmian w planach dotyczących nakładów inwestycyjnych (tj. planu mającego na celu rozszerzenie działalności zgodnej z taksonomią lub umożliwienie działalności kwalifikującej się do taksonomii dostosowanie się do niej).

Jak zidentyfikować rodzaj działalności kwalifikującej się do taksonomii?

Rodzaje działalności kwalifikujące się do taksonomii zostały opisane w akcie delegowanym. Aktualnie mamy klimatyczny akt delegowany, który obejmuje 9 branż i łącznie 94 rodzaje działalności kwalifikujących się jako wnoszące istotny wkład w łagodzenie zmian klimatu (cel 1) oraz 13 branż, które łącznie pokrywają 101 rodzajów działalności kwalifikujących się jako wnoszące istotny wkład w adaptację do zmian klimatu (cel 2).

Założenie przy tworzeniu klimatycznego aktu delegowanego było takie, aby w pierwszej kolejności uwzględnić te sektory gospodarki i branże, które mają największy potencjalny wpływ na redukcję emisji CO2 i które są najistotniejsze dla osiągnięcia neutralności klimatycznej oraz przystosowania się do zmiany klimatu. W oparciu o udział w całkowitych emisjach i potencjał w zakresie redukcji emisji akt delegowany w sprawie klimatu nadał priorytet takim sektorom jak m.in. energetyka, leśnictwo, przemysł, transport czy budownictwo.

Komisja, pomimo zapowiedzi, jeszcze nie opublikowała aktu delegowanego dla działalności wnoszących istotny wkład w cele 3–6. Natomiast platforma ds. zrównoważonego finansowania (The Platform on Sustainable Finance) w marcu 2022 r. opublikowała raport, w którym wskazała branże i działalności (w tym kryteria techniczne), które wnoszą istotny wkład w realizację celów 3–6. W listopadzie 2022 r. raport ten został uzupełniony i aktualnie opisuje ponad 60 działalności – przy czym należy ten dokument traktować jedynie jako wskazówkę i wstępne wytyczne, ponieważ nie został jeszcze opublikowany w formie aktu delegowanego.

Natomiast sama kwalifikowalność nie jest uzależniona od zgodności z technicznymi kryteriami kwalifikacji i jest oceniana wyłącznie na podstawie opisu działalności, a nie na podstawie zgodności z TKK.

Fakt, że działalność gospodarcza kwalifikuje się do taksonomii, nie wskazuje w żaden sposób na efektywność środowiskową i zrównoważony charakter tej działalności. Taka ocena była wystarczająca dla przedsiębiorstw niefinansowych w pierwszym roku ujawnień taksonomicznych – czyli w raportach za rok 2021. Natomiast ujawnienia taksonomiczne przedsiębiorstw niefinansowych za rok 2022 wymagają już pełnej oceny zgodności z wszystkimi warunkami, tj. zarówno tymi, które odnoszą się do technicznych kryteriów kwalifikacji, jak i tymi, które opierają się na ocenie działalności pod kątem zgodności z minimalnymi gwarancjami (wytyczne ONZ i OECD).

Dlatego też w praktyce identyfikacja działalności gospodarczej kwalifikującej się do taksonomii jest pierwszym krokiem w kierunku oceny zgodności działalności gospodarczej z technicznymi kryteriami kwalifikacji.

Które z kryteriów dotyczących energetyki są istotne dla spółek spoza branży i dlaczego?

Taksonomia w zakresie energetyki obejmuje 31 rodzajów działalności i jest to dosyć szeroki zakres rodzajów działalności związanych z całym łańcuchem dostaw energii, od produkcji energii elektrycznej lub cieplnej z różnych źródeł (w tym gazowe paliwa kopalne oraz energetyka jądrowa), poprzez sieci przesyłu i dystrybucji, po magazynowanie energii, a także pompy ciepła oraz produkcję biogazu i biopaliw.

Część rodzajów działalności, które zostały zakwalifikowane w sektorze energetyki, stanowi tzw. działalność wspomagającą, która ułatwia przejście sektora energetycznego na wytwarzanie energii elektrycznej i cieplnej przy niskiej emisji CO2.

Działalności zakwalifikowane do tego sektora dotykają również takich kwestii jak produkcja biopaliw i biogazu na potrzeby transportu czy magazynowanie wodoru. Tak więc zakres łańcucha dostaw energii określony został bardzo szeroko i nie obejmuje jedynie produkcji energii elektrycznej i/lub ciepła, co jest istotne również dla innych branż.

Z punktu widzenia spółek spoza branży energetycznej można by się zatem zastanawiać, czy do zakupu produktów, które powstały w wyniku działalności gospodarczej zgodnej z taksonomią, można włączyć zakup energii odnawialnej. Zgodnie z wyjaśnieniami Komisji zakup energii odnawialnej z definicji nie kwalifikuje się do taksonomii, przy czym z czasem podejście to może zostać zrewidowane w świetle pakietu Fit for 55 i celów klimatycznych uzgodnionych przez Radę i Parlament Europejski.

Natomiast bez względu na powyższe, techniczne kryteria kwalifikacji oparte na emisjach gazów cieplarnianych powinny wyznaczać ścieżkę dekarbonizacji przede wszystkim dla produkcji energii elektrycznej i/lub cieplnej, a to z kolei jest istotne z punktu widzenia raportowania niefinansowego zgodnie z wymaganiami dyrektywy o sprawozdawczości przedsiębiorstw w zakresie zrównoważonego rozwoju (ang. Corporate Sustainability Reporting Directive – CSRD) dla większości firm. Raportowanie zgodnie z dyrektywą CSRD wymagać będzie szeregu obowiązkowych ujawnień dotyczących zmian klimatu (ESRS E-1) dotyczących między innymi celów redukcji emisji gazów cieplarnianych, przedstawienia planu działania na rzecz łagodzenia zmian klimatu, planów transformacji dotyczących łagodzenia zmian klimatu, a to wszystko wraz z informacjami na temat emisji gazów cieplarnianych w zakresie 1, 2 oraz 3.

Co ważne, zakres 2 dotyczy emisji pośrednich – energetycznych. Są to emisje związane z zakupioną (lub dostarczoną z zewnątrz) energią elektryczną, cieplną oraz parą technologiczną i chłodem. Zakres ten obejmuje emisje powstałe przy wytwarzaniu powyższych mediów. Dlatego dla przedsiębiorstwa, które kupuje energię, istotne będzie kształtowanie się miksu energetycznego kraju i możliwość zakupu energii z tzw. gwarancją pochodzenia, czyli dokumentem poświadczającym odbiorcy końcowemu wartości środowiskowe wynikające z unikniętej emisji gazów cieplarnianych oraz że określona w tym dokumencie ilość energii elektrycznej została wytworzona z odnawialnych źródeł energii, np. z wiatru, wody, słońca, źródeł geotermalnych, biomasy, biogazu.