Szara strefa puchnie przez pandemię

W 2020 r. wartość gospodarki cienia skoczyła do 18 proc. PKB z 17,2 proc. PKB rok wcześniej – wynika z szacunków IPAG.

Ubiegły rok to zamrożenie działalności wielu firm, wzrost obrotu bezgotówkowego, a także mniejszy ruch granicznych, co ograniczyło przemyt np. papierosów. Takie czynniki powinny wpływać na ograniczenie rozmiarów szarej strefy.

– Ale jednocześnie mieliśmy do czynienia z kryzysem gospodarczym, co oznacza, że więcej firm ucieka w gospodarkę cienia, szukając oszczędności w postaci unikania płacenie podatków i innych danin publicznych – mówił na wtorkowej konferencji Jacek Fundowicz, wiceprezes Instytutu Prognoz i Analiz Gospodarczych, podczas prezentacji raportu „Szara Strefa 2021 r.".

Negatywy przeważyły

Dodatkowo można było zauważyć, że o ile wiosną większość przedsiębiorców dostosowała się do ograniczeń przeciwpandemicznych, o tyle później, by utrzymać się przy życiu, jakaś część wyłamywała się spod restrykcji. Część zaczęła w ogóle prowadzić działalność nierejestrowaną, część wymyślała sposoby na omijanie zakazów (np. wynajem pokoi w kwaterach jako schowków na sprzęt narciarski).

– Można też podejrzewać, że w niektórych obszarach wzrosło zatrudnienie na czarno, zwłaszcza w tych, których nie objęła pomoc z tarcz antykryzysowych – zauważył Fundowicz.

W sumie te negatywne efekty pandemii były zdaniem IPAG przeważające i szara strefa w Polsce wzrosła i to dosyć mocno. W 2020 roku jej rozmiary mogły sięgnąć ok. 447 mld zł. To o 6,6 proc. więcej niż przed rokiem, zwiększył się także jej udział w PKB – do 18 proc. z 17,2 proc. rok wcześniej.

Foto: GG Parkiet

Także w 2021 r. IPAG prognozuje dalszy wzrost wartości wytworzonej w gospodarce nieobserwowanej do 469 mld zł i 18,3 proc. PKB. Oznacza to odwrócenie dotychczasowych tendencji, gdy udział szarej strefy w gospodarce ogółem sukcesywnie spadał.

to pokusa ich unikania

– W tym roku należy spodziewać się dalszej intensyfikacji tych czynników rozwoju szarej strefy, które wystąpiły w roku 2020 – zaznaczał Bohdan Wyżnikiewicz, prezes IPAG. Do tego pojawią się takie zjawiska jak nielegalny obrót produktami i usługami związanymi stricte z pandemią (np. nielegalny handel szczepionkami, świadectwami szczepień itp.), jak również dalsze formy unikania opodatkowania, co będzie efektem wprowadzenia szeregu nowych podatków w tym roku.

Zdaniem IPAG główną część szarej strefy nadal będą stanowić ukrywane dochody legalnie działających przedsiębiorstw (by obniżyć zobowiązania podatkowe), co przede wszystkim dotyczy szeroko pojętej działalności handlowej i usługowej. Można też oczekiwać zwiększenia się skali pracy na czarno, choć w 2020 r. legalne zatrudnienie cudzoziemców wzrosło (prawdopodobnie ze względu na chęć uzyskania ubezpieczenia na wypadek zakażenia się koronawirusem).

W mniejszym stopniu do wielkości szarej strefy przyczynia się działalność przestępcza, w tym przemyt, nielegalna produkcja wyrobów czy sutenerstwo. Ciekawe, że jeśli chodzi o szarą strefę wyrobów tytoniowych, to wiosną 2020 r. spadła ona prawie do zera (ze względu na zamknięte granice), potem odbiła się ona do 10 proc. legalnego spożycia, a w IV kwartale spadła do 8 proc., kontynuując trend spadku z lat wcześniejszych.

Szara strefa w Polsce według badań IPAG jest większa niż wielkość wynikająca z badań Głównego Urzędu Statystycznego. Szacunki IPAG obejmują bowiem większy zakres działalności, które są zaliczane do szarej strefy, zakładają też większą intensywność unikania opodatkowania, niż ma to miejsce w przypadku badań GUS.