Nowe standardy sprawozdań skonsolidowanych – kosmetyczne zmiany czy rewolucja?

Począwszy od przyszłego roku zacznie obowiązywać pakiet nowych i zmodyfikowanych Międzynarodowych Standardów Sprawozdawczości Finansowej (MSSF).

Opisany on został jako „Poprawki do wymogów rachunkowych dotyczących działalności pozabilansowej i wspólnych przedsięwzięć".Wskazywałoby to, że projekt jest odpowiedzią na kryzys finansowy, ale w rzeczywistości inicjatywa sięga znacznie głębiej. Obejmuje bowiem modyfikację wszystkich wymogów dotyczących konsolidacji i wspólnych przedsięwzięć. Pakiet ten wprowadza trzy nowe standardy (MSSF 10, MSSF 11 i MSSF 12) oraz modyfikuje dwa dotychczasowe (MSR 27 i MSR 28). Standardy te oczekują jeszcze na zatwierdzenie przez Unię Europejską. Z raportu przygotowanego przez zespół doradców EFRAG wynika, że powinno to nastąpić przed terminem ich wejścia w życie.

Biorąc pod uwagę bliską perspektywę wprowadzenia nowych standardów konsolidacyjnych, ale i także ze względu na obowiązek ich retrospektywnego zastosowania warto już teraz zapoznać się z ich treścią. Przybliżymy potencjalne skutki zmian i towarzyszące im wyzwania w wyniku zastosowania nowego standardu MSSF 10 „Skonsolidowane sprawozdania finansowe" oraz odpowiadające mu ujawnienia zawarte w MSSF 12 „Ujawnienia na temat zaangażowania w inne jednostki".

Dlaczego standardy konsolidacyjne zostały zmienione?

Rada Międzynarodowych Standardów Rachunkowości zwróciła uwagę na niekonsekwencję w standardach dotyczącą konsolidacji. Zgodnie z MSR 27 na potrzeby oceny kontroli jednostka sprawozdawcza koncentrowała się na jej formie prawnej (ścisła analiza praw głosu i innych praw umownych), z kolei interpretacja SKI-12 kładła nacisk na aspekty ekonomiczne (szersza analiza biorąca pod uwagę praktyczną możliwość kierowania działalnością). Jako rozwiązanie przyjęto opracowanie jednolitego modelu opartego wyłącznie na zdolności sprawowania kontroli, niezależnie od charakteru inwestycji. W konsekwencji pod nowymi standardami ocenia się faktyczną możliwość jednostronnego?sprawowania kontroli (tzw. faktyczna kontrola),?zamiast teoretycznej możliwości sprawowania kontroli. Jednocześnie nowy standard wymaga?przeprowadzania całościowej analizy kontroli, biorąc pod uwagę wszystkie istotne fakty i okoliczności. W praktyce ocena tych czynników może być problematyczna ze względu na znaczący poziom subiektywizmu, gdyż MSSF 10 nie wyznacza w tym obszarze jednoznacznych reguł. Jednakże z pomocą przychodzą liczne przykłady zawarte w tym Standardzie.

Czego należy się spodziewać w związku ze zmianami?

Przewiduje się, że największe zmiany konsolidacyjne będą dotyczyć sytuacji, w których faktyczna kontrola inwestora nie wynika z posiadania większości głosów, lecz z innych uwarunkowań (np. z tytułu narażenia na ryzyko zmian w stopie zwrotu z inwestycji). Standard podaje dwie sytuacje występowania kontroli faktycznej.

Pierwszy przypadek może dotyczyć jednostki posiadającej mniejszość głosów, a pozostałe prawa do głosu są bardzo rozproszone wśród indywidualnych inwestorów (np. nikt z pozostałych inwestorów nie posiada więcej niż 1 proc. głosów) i nie są oni zorganizowani, wobec czego nie mogą współdziałać w celu ograniczenia jednostronnych działań tej jednostki.

Druga sytuacja dotyczy posiadania potencjalnych praw głosu, takich jak opcje zakupu praw głosu lub instrumenty zamienne. Dotychczas MSR 27 uwzględniał wyłącznie prawa możliwe do wykonania na moment oceny kontroli. Natomiast MSSF 10 uwzględnia również prawa wykonywalne w przyszłości i wskazuje konieczność dokonania subiektywnej oceny zdolności posiadacza tych praw do sprawowania kontroli przed ich wykonaniem lub konwersją.

Czy mogą wystąpić sytuacje, w których zakres konsolidacyjny ulegnie zmniejszeniu?

Zakłada się, że zakres konsolidacji ulegnie zmniejszeniu w przypadku niektórych jednostek strukturyzowanych lub spółek celowych. Może to wystąpić m.in. w sytuacji, gdy inwestor jest narażony na większość ryzyka ekonomicznego i ma prawo do większości korzyści, ale nie posiada nad spółką władzy, gdyż po rozpoczęciu działalności nie podejmuje decyzji biznesowych oraz nie ma dostępu do aktywów i zobowiązań przedmiotu inwestycji ani nie może ich modyfikować. Dotychczasowe regulacje pozwalały klasyfikować taką jednostkę jako kontrolowaną spółkę celową (na bazie interpretacji SKI 12). Z kolei nowy MSSF 10 określa, że w takim przypadku inwestor może nie sprawować faktycznej kontroli i jego udziały mogą mieć charakter bardziej zbliżony do aktywów finansowych, które rozlicza się odpowiednio ze standardami regulującymi instrumenty finansowe (MSR 39 i/lub MSSF 9).

Co jeszcze może ulec zmianie w skonsolidowanych sprawozdaniach?

W poprzednich wersjach standardów były bardzo ograniczone wytyczne dotyczące rozliczania przez jednostki funduszy inwestycyjnych, którymi zarządzają, i w których mogą mieć udziały, co przyczyniało się do stosowania różnych praktyk w tym zakresie. Nowy standard określa wytyczne klasyfikacji kontroli w oparciu o kryterium roli jednostki zarządzającej. Może ona działać jako agent innych inwestorów zarządzający funduszami za wynagrodzeniem zależnym od osiągniętych wyników lub jako inwestor, mający możliwość podejmowania kluczowych decyzji i ponoszący ryzyko zmienności zwrotów z inwestycji. W konsekwencji, na potrzeby konsolidacji, jednostkę klasyfikuje się jako inwestora (który podlegałby konsolidacji) lub agenta (który nie podlegałby konsolidacji) na podstawie podanych w standardzie szczegółowych czynników.

Czego więcej będzie można się dowiedzieć z ujawnień?

Globalny kryzys finansowy dowiódł, że dotychczasowe wymogi dotyczące ujawniania informacji o jednostkach strukturyzowanych są niewystarczające. Choć większość wymogów dotyczących ujawniania informacji przeniesiono z dotychczasowych standardów do MSSF 12, przewidziano wiele dodatkowych ujawnień. Nowe rozwiązanie polega na poszerzeniu opisów słownych tak, aby wyjaśniały, w jaki sposób dokonano oceny kontroli (w szczególności w sytuacjach, w których większościowe udziały w głosach nie zostały objęte konsolidacją lub w sytuacjach, kiedy konsolidacją zostały objęte udziały mniejszościowe) oraz  wprowadzeniu wymogu przedstawienia opisów słownych dotyczących jednostek strukturyzowanych wyłączonych z konsolidacji, w tym zamiaru zapewnienia im dodatkowego wsparcia, na przykład w celu utrzymania reputacji jednostki.

Jakie wyzwania czekają sporządzających skonsolidowane sprawozdania finansowe?

Największe wyzwanie może wynikać ze zniesienia wyraźnych wytycznych konsolidacyjnych na rzecz ogólnej koncepcji „kontroli faktycznej" powodującej konieczność dokonywania subiektywnych osądów. Różnego rodzaju raporty „przedimplementacyjne" wykazały, że respondenci generalnie wykazywali zrozumienie definicji „kontroli faktycznej". Jednocześnie zwrócono uwagę, że ze względu na konieczność brania pod uwagę wszelkich istotnych faktów i okoliczności w celu oceny „kontroli faktycznej", uzyskiwanie odpowiednich danych może się okazać pracochłonne i utrudnione. Takie utrudnienia mogą się przejawić zwłaszcza w sektorze finansowym, gdzie często ma się do czynienia ze skomplikowanymi i rozproszonymi strukturami własnościowymi. Nie lada wyzwaniem może również się okazać konieczność zebrania odpowiednich danych finansowych na potrzeby znacznie rozszerzonego ujawnienia zgodnie z MSSF 12.

Jakie korzyści nowe standardy mogą przynieść czytelnikom skonsolidowanych sprawozdań finansowych?

Oczekuje się, że znowelizowane standardy przyniosą inwestorom korzyści w dwóch płaszczyznach. Po pierwsze, niewątpliwie jedną z podstawowych zalet nowego standardu jest opracowanie jednolitego podejścia konsolidacyjnego w stosunku do wszelkiego rodzaju inwestycji, w tym jednostek specjalnego przeznaczenia. Zapewni to użytkownikom bardziej spójne, a więc i porównywalne dane finansowe. Druga kwestia to poprawa jakości samych skonsolidowanych sprawozdań finansowych dzięki koncepcji „faktycznej kontroli" zastępującej sztywne ramy konsolidacyjne. Ponadto zwiększony zakres wymaganych informacji dodatkowych ma na celu zapewnienie użytkownikom sprawozdań finansowych obszerniejszych informacji na temat narażenia jednostki sprawozdawczej na działalność nieobjętych konsolidacją zaangażowanych jednostek.

Przykład. sprawowanie kontroli udziałami „mniejszościowymi"

Inwestor posiada 48 proc. głosów w spółce. Pozostałe znajdują się w posiadaniu licznej grupy udziałowców, z których żaden nie posiada więcej niż 1 proc. Udziałowcy ci nie zawarli żadnych umów dotyczących wzajemnych uzgodnień ani podejmowania wspólnych decyzji. Na tej podstawie można stwierdzić, że 48-procentowy udział wystarczy inwestorowi do sprawowania faktycznej kontroli nad spółką dla celów konsolidacyjnych.