Miliardy na cyfryzację. Czy wreszcie obudzą się też samorządy?

Zgodnie z założeniami strategii cyfryzacji państwa do 2035 r. wszystkie podmioty realizujące zadania publiczne mają wykorzystywać elektroniczne systemy zarządzania dokumentami, a prowadzone sprawy załatwiać wyłącznie cyfrowo. Żeby tak się stało, droga jeszcze daleka.

Światowe wydatki na usługi IT wyniosą w 2025 r. 5,61 bln USD, co oznacza 9,8-proc. wzrost w porównaniu z 2024 r. – prognozuje Gartner. Najszybciej, w tempie dwucyfrowym, urosną wydatki na centra danych, oprogramowanie i sprzęt. Polski rynek IT, po pandemicznej hossie z okresu 2020–2021, w kolejnych latach wyhamował, ale nadal zwiększa wartość. Na 2025 r. firma PMR prognozuje niemal 6-proc. zwyżkę, do 74 mld zł. W 2029 r. ma to być już prawie 86 mld zł. Motorem napędowym rynku IT jest postępująca cyfryzacja. Dobrze ją widać w biznesie, a gorzej w sektorze publicznym, ale jest szansa na przyspieszenie.

Cztery trendy w samorządach

– Cyfryzacja samorządów odgrywa niezwykle istotną rolę w budowaniu nowoczesnego państwa. W dobie coraz większych oczekiwań obywateli względem cyfrowych usług publicznych, modernizacja systemów IT w jednostkach samorządu terytorialnego powinna być priorytetem – mówi Grzegorz Rogoziński, współzałożyciel Ambiscale.

W nowej strategii cyfryzacji samorządom poświecono sporo miejsca.

– Strategia zakłada, że do 2035 r. wszystkie procedury będą obsługiwane elektronicznie. Brzmi ambitnie, ale bez wspólnych standardów wymiany danych i spójnej architektury łatwo utknąć w rozproszonych rozwiązaniach – przestrzega Jakub Buczyło, dyrektor w pionie administracji terenowej w Asseco Data Systems. Dodaje, że kluczowe jest łączenie specyfiki lokalnych procedur z wymogami systemów centralnych. Bez tego cyfryzacja może pozostać tylko w sferze deklaracji. Przedstawiciel Asseco wskazuje na cztery kluczowe trendy w cyfryzacji samorządów. Pierwszym jest połączenie mObywatela z usługami lokalnymi. Drugim łączenie tzw. wysp, a trzecim analityka wspierana sztuczną inteligencją. Umożliwia ona przewidywanie, jak będzie kształtowała się populacja danego obszaru, co pomaga w planowaniu inwestycji z odpowiednim wyprzedzeniem. Czwartym trendem jest szersze wykorzystanie AI w automatyzacji codziennych czynności, takich jak wypełnianie wniosków, generowanie dokumentów czy analiza danych.

– Większość składanych w urzędach dokumentów ma formę deklaracji obywatela, który wypełniając wniosek, oświadcza, że jest np. właścicielem danej nieruchomości. W niedalekiej przyszłości dokument mógłby być wypełniany automatycznie, system sam zaciągałby dane na temat konkretnej sprawy, a obywatel jedynie poświadczałby, że są one zgodne z prawdą – komentuje przedstawiciel Asseco. Dodaje, że w praktyce przekładałoby się to na krótszy czas rozpatrywania wniosków i mniej błędów.

Aleksandra Bilińska, menedżerka z KODA.ai, podkreśla, że samorządy wchodzą w interakcje z obywatelami poprzez dziesiątki instytucji i setki procesów, obsługując również turystów jako istotną część tego ekosystemu. Powtarzalny charakter zapytań i wyzwań, szczególnie widoczny w określonych okresach roku, to idealne pole do automatyzacji i cyfryzacji.

– Mieszkańcy, przyzwyczajeni do standardów obsługi online w sektorze komercyjnym, oczekują podobnego poziomu cyfryzacji w kontaktach z administracją publiczną, preferując załatwianie spraw urzędowych bez konieczności osobistej wizyty – mówi Bilińska.

Uwaga na bezpieczeństwo

Transformacja cyfrowa to szansa na kontrakty dla szerokiego grona firm: dostawców usług IT, spółek zajmujących się oprogramowaniem, telekomunikacją, sprzętem i cyberbezpieczeństwem.

– Ze względu na sytuację geopolityczną Polska od lat znajduje się na celowniku grup cyberprzestępców często działających na zlecenie służb wywiadowczych wrogich państw. Celem ataków są też organy samorządowe, które borykają się m.in. z problemem braku odpowiednio licznej kadry specjalistów ds. bezpieczeństwa – podkreśla Wojciech Gołębiowski, wiceprezes i dyrektor zarządzający Palo Alto Networks w Europie Wschodniej.

Z członkostwem w UE wiąże się szereg regulacji dotyczących cyberbezpieczeństwa, wśród których obecnie najważniejsza jest dyrektywa NIS2.

– Wejście do polskiego prawa NIS2 nie powinno stawiać przed samorządami większych wyzwań, gdyż powinny one już spełniać wymagania KRI, które w dużej części pokrywają się z tymi z dyrektywy NIS2. Jednak rzeczywistość bywa nieco inna – mówi Krystian Paszek, menedżer w Mediarecovery. Wtóruje mu Joanna Dąbrowska, ekspertka z Trend Micro. Zwraca uwagę, że rosnący poziom digitalizacji zawsze będzie oznaczał rosnące ryzyko podatności na atak. – Im więcej zasobów cyfrowych, tym większe prawdopodobieństwo ataku. A zagrożenia to już nie prosty malware (złośliwe oprogramowanie – red.) dotykający pojedynczą stację roboczą, a złożone kampanie, trwające miesiącami, zanim zostaną wykryte – podsumowuje Dąbrowska.

Opinie

Jeszcze dużo do zrobienia

Krzysztof Juźwikowski, pełnomocnik zarządu ds. cyberbezpieczeństwa, Komputronik

Patrząc globalnie, cyfryzacja Polski znajduje się na dobrym poziomie. Analizując jednak tę kwestię z poziomu gmin, jest jeszcze bardzo dużo do zrobienia. Wszystko oczywiście zależy od danego miasta i każde należałoby traktować indywidualnie. Dlatego generalnie oceniłbym ten poziom jako średni. Obywatele mają dostęp do usług takich jak ePUAP, a część urzędów zautomatyzowała wiele obszarów. Z drugiej jednak strony są gminy, w których wszystkie wnioski są przyjmowane w formie papierowej. Nie ma czegoś takiego jak „portal mieszkańca”, co połączyłoby wszystkie usługi, sprawiając, że wnioskowanie odbywałoby się w o wiele łatwiejszej formie. W ePUAP jest to możliwe z poziomu wniosku ogólnego, ale w rezultacie to fikcja, bo niewiele osób posiada podpis kwalifikowany.

Największym wyzwaniem w cyfryzacji samorządów jest brak zaplecza osobowego i wykształconej kadry w zakresie cyberbezpieczeństwa. Warto również zwrócić uwagę na pensje. Średnia mediana wynagrodzeń starszego specjalisty na stanowisku informatyka w urzędach wynosi 5130 zł brutto. Powoduje to częstą rotację. Ci ambitniejsi będą szukali zatrudnienia w firmach prywatnych.

Jesteśmy w ważnym momencie

Robert Czarniewski, wiceprezes, Polcom

Polska znajduje się na ważnym etapie transformacji cyfrowej samorządów, co w dużej mierze wynika z decyzji rządu o przyznaniu 549 mln zł na ten cel w ramach KPO. Mimo to wyzwań jest wiele. Edukacja wydaje się kluczowym elementem cyfryzacji samorządów, zwłaszcza w kontekście cyberbezpieczeństwa. Szkolenia z zakresu ochrony danych i infrastruktury IT powinny być obowiązkowe na wszystkich szczeblach administracji, od starostw po województwa. Niestety, dane Najwyższej Izby Kontroli wskazują na alarmujące zaniedbania. Aż 88 proc. skontrolowanych jednostek korzystało z nieautoryzowanego oprogramowania, często przestarzałego, bez wsparcia producenta i narażonego na ataki cybernetyczne. To problem systemowy, który wynika nie tylko z braku środków, ale także z niedostatecznego monitorowania legalności i aktualności wykorzystywanych narzędzi. Jednym z największych wyzwań jest dług technologiczny, szczególnie widoczny w małych samorządach, gdzie zasoby kadrowe i finansowe są ograniczone. W niektórych urzędach nie ma nawet wykwalifikowanego informatyka. To wszystko uniemożliwia skuteczne wdrażanie zaawansowanych technologii i może prowadzić do jeszcze większych opóźnień w cyfryzacji.

Polskie urzędy boją się chmury

Jakub Kozak, dyrektor sprzedaży w regionie CEE, Genetecs

Zgodnie z badaniem eGovernment Benchmark, które śledzi wdrażanie cyfrowych usług publicznych w krajach UE, wynik Polski wzrósł w 2024 r. do 69 pkt. Oznacza to, że Polska jest w grupie krajów, które zanotowały największy wzrost w tym obszarze, w ciągu ostatnich czterech lat. Wszyscy widzimy wzrost znaczenia usług administracji centralnej i lokalnej w zakresie e-dokumentów oraz poczty cyfrowej. Doceniamy takie narzędzia jak mObywatel, e-recepta czy Internetowe Konto Pacjenta. Problem jednak w tym, że wciąż w wielu częściach Polski, zwłaszcza poza miastami, mieszkańcy mają trudność z uzyskaniem dostępu do internetu o wysokiej przepustowości.

W ostatnich latach bardzo dynamicznie wzrasta znaczenie rozwiązań chmurowych. Coraz mniej aplikacji IT dostępnych jest w wersji on-premise. Ta zmiana idzie w parze z rozwojem chmury obliczeniowej. Podobne trendy można zaobserwować w najszybciej rozwijających się krajach również w administracji publicznej. W Polsce jednak wciąż widać duży opór podmiotów państwowych w stosunku do chmury obliczeniowej. Jest on często uzasadniany względami cyberbezpieczeństwa. W większości przypadków obawy te nie mają uzasadnienia.