Dług pozabudżetowy to duże dodatkowe koszty

Ponieważ fundusze pozabudżetowe pożyczają na rynkach drożej niż Skarb Państwa, wyższe są też koszty obsługi tego długu. Ekonomiści szacują, że jest to dodatkowe 14,5 mld zł.

Proceder wyprowadzania wydatków publicznych poza budżet państwa, zapoczątkowany na dużą skalę za kadencji PiS w czasie pandemii, jest dobrze rozpoznany. Rząd koalicji demokratycznej rozpoczął też już prace nad naprawą systemu finansów publicznych. Ale zdaniem wielu ekspertów wciąż jest wiele do zrobienia.

Przywrócić zasady

Stąd też inicjatywa Instytutu Finansów Publicznych otwartego sympozjum „Konstytucyjna ochrona jedności zarządzania finansami publicznymi”, które odbędzie się w środę na SGK w Warszawie. Jak podkreślają autorzy, finanse publiczne tak samo jak inne obszary życia publicznego podlegają fundamentalnym zasadom prawa i praworządności. A prawo, wyrażone w X rozdziale konstytucji, w tym w szczególności w art. 219, wymaga m.in. , aby to ustawa budżetowa była podstawowym planem finansowym państwa.

Na razie tak nie jest, a środowisko naukowe apeluje do rządu o przywrócenie tych podstawowych, konstytucyjnych zasad zarządzania finansami publicznymi. Debaty sympozjum #219Konstytucja mogą być podstawą do przedstawienia konkretnych rekomendacji, jak przywrócić praworządność i ochronę demokratycznych wartości i norm również w zakresie finansów państwa.

Dodatkowe koszty

– Oprócz aspektu konstytucyjnego, który jest fundamentalny, jest również aspekt ekonomiczny, który w istocie należy traktować jako niegospodarność w zarządzaniu finansami publicznymi – podkreśla Sławomir Dudek, prezes Instytutu Finansów Publicznych. – „Równoległy budżet” w funduszach przy BGK i PFR to utopione dodatkowe koszty obsługi długu na ponad 14,5 mld zł – zaznacza.

Jak podkreśla, koszty obsługi długu funduszy pozabudżetowych są wyższe, niż gdyby te wydatki były finansowane przez emisję skarbowych papierów wartościowych (SPW). Wynika to głównie z dodatkowej marży za niską płynność instrumentów BGK i PFR wobec SPW oraz dodatkowej marży w dniu emisji instrumentów BGK i PFR w związku z podatkiem od niektórych instytucji finansowych

Pogłębione analizy IFP pokazują, że uzyskiwane rentowności dla obligacji „BGK” i „PFR” na przetargach w latach 2020–2024 były wyższe średnio o 60 punktów bazowych (czyli 0,6 punktu procentowego) od rentowności obligacji Skarbu Państwa o podobnej charakterystyce. W niektórych przypadkach taki spread wynosił nawet ok. 150 punktów bazowych.

Warto przy tym zauważyć, że w początkowo spread był tu dosyć wysoki, po czym gwałtownie spadł w 2023 r. I tak w 2020 r. były to 74 punkty bazowe, w 2021 r. – 60 punktów bazowych, w 2022 r. – 82 punkty bazowe, w 2023 r. – 34 punkty bazowe, a w okresie I–V 2024 r. – 35 punktów bazowych. Istotny jest również fakt, że spready w latach 2023–2024 są prawie dwukrotnie wyższe dla obligacji emitowanych w walutach – 54 punkty bazowe wobec 25 punktów bazowych dla obligacji złotowych.

To zmniejszenie to efekt odpowiedniej ustawy zwalniającej obligacje gwarantowane przez Skarb Państwa z tzw. podatku bankowego. – Jednak sektor finansów publicznych będzie płacił wyższe spready, 60–82 punkty bazowe, aż do momentu zapadalności tych papierów. Rodzi się pytanie, dlaczego, w kontekście istnienia dodatkowej marży w związku z podatkiem od niektórych instytucji finansowych, nie podjęto od samego początku decyzji, aby zwolnić obligacje z tego podatku. Gdyby takie rozwiązania obowiązywało od początku, Skarb Państwa zaoszczędziłby ok. 7,5 mld zł – wskazuje Dudek.

Ile długu poza budżetem

Na koniec 2023 r. łączny dług funduszy pozabudżetowych to 363 mld zł. Z analiz prowadzonych przez IFP wynika, że największe dodatkowe koszty jego obsługi powstały w latach, gdy spread był wyjątkowo wysoki. Tak więc uwzględniając całe zadłużenie wyemitowane w BGK i PFR do końca 2022 r., to do momentu zapadalności tych papierów dodatkowe koszty obsługi długu wyniosą 12,2 mld zł.

Jeżeli uwzględnimy emisje z 2023 r., dodatkowe koszty rosną do ponad 13,5 mld zł. W 2024 r. kontynuowane były emisje obligacji w PFR. W 2024 r., tylko do końca maja, przeprowadzono ich 18, na łączną kwotę prawie 19 mld zł. Jeżeli uwzględnimy te dodatkowe emisje, to łączne dodatkowe koszty obsługi długu w „równoległym budżecie” rosną właśnie do 14,5 mld zł.