Panel ekonomistów. Emerytura w większej części powinna pochodzić z zagranicy

Mała ekspozycja na zagraniczne aktywa obniża stopy zwrotu OFE i PPK, zmniejszając ich atrakcyjność. Ankietowani przez nas ekonomiści nie są jednak w większości zwolennikami zwiększenia tej ekspozycji do ponad 50 proc.

Od początku roku, pomimo odbicia w ostatnich tygodniach, indeks największych spółek notowanych na warszawskiej giełdzie stracił 25 proc. W październiku był już o około 40 proc. na minusie, a o GPW pisano jako o najsłabszym rynku akcji na świecie. Dla porównania niemiecki DAX traci od początku roku niespełna 12 proc., a amerykański S&P 500 niewiele ponad 18 proc. W najgorszym momencie bessy indeksy te były o około 25 proc. pod kreską. Porównanie WIG20 do głównych zagranicznych indeksów wypada jeszcze bardziej niekorzystnie w dłuższym horyzoncie. Przykładowo warszawski indeks dużych spółek jest o niemal 31 proc. niżej niż na początku 2018 r., podczas gdy DAX jest o 11 proc. wyżej, a S&P 500 aż niemal 48 proc. wyżej.

Przepisowa koncentracja

Słabość polskiego rynku akcji w tym roku w pewnym stopniu odzwierciedla to, że jesteśmy krajem przyfrontowym. Na to jednak nakłada się dominacja w WIG20 spółek z udziałem Skarbu Państwa, na których wyceny duży wpływ ma polityka. Z ostatnich przykładów wystarczy przypomnieć przecenę akcji banków po wprowadzeniu wakacji kredytowych, a następnie szerszą wyprzedaż akcji spowodowaną zapowiedzią podatku od nadmiernych zysków wszystkich dużych firm.

Rozchwianie polskiego rynku akcji nie sprzyja stopom zwrotu funduszy emerytalnych zarówno OFE, jak i tych działających w ramach PPK – a to z kolei podważa zaufanie do tej formy oszczędzania na emeryturę. Przepisy wymuszają na nich bowiem koncentrację na lokalnym rynku, ze szczególnym naciskiem na firmy z WIG20. Przykładowo w portfelach OFE aktywa zagraniczne mogą stanowić maksymalnie 30 proc., a w portfelach PPK z kolei spółki zagraniczne muszą stanowić co najmniej 20 proc. części udziałowej (której wielkość określa horyzont inwestycyjny funduszu), ale nie więcej niż 30 proc. całkowitej wartości aktywów. Jednocześnie za co najmniej 40 proc. portfela akcji PPK muszą odpowiadać spółki z WIG20. W praktyce, w połowie roku, po niemal trzech latach funkcjonowania, akcje z GPW stanowiły 35 proc. portfeli PPK , a akcje z zagranicznych parkietów około 15 proc. Także OFE inwestowały za granicą nawet mniej, niż mogą zgodnie z prawem (na koniec 2021 r. miały w zagranicznych akcjach około 14 proc. aktywów).

Zysk bez ryzyka?

– Fundusze emerytalne miałyby znacznie wyższą stopę zwrotu i niższe ryzyko (mniejszą zmienność wyników – red.), gdyby w pełni wykorzystywały limit inwestowania w spółki zagraniczne. Ekspozycja na zagraniczne rynki i waluty dywersyfikuje portfel i wygładza wyniki – mówi „Parkietowi” Samer Masri, członek zarządu Aegon PTE.

Z jego wyliczeń wynika, że w latach 2017–2022 (do września) hipotetyczny fundusz, w którego portfelu udział akcji zagranicznych (po połowie z USA i zachodniej Europy) wynosiłby 25 proc., miałby o 16 pkt proc. wyższą stopę zwrotu niż średnia wśród OFE. Co więcej, nawet gdyby za granicą stopy zwrotu były o 4 pkt proc. niższe, niż były faktycznie, taki hipotetyczny fundusz byłby lepszy niż jakikolwiek rzeczywisty portfel OFE. – Wynika to z tego, że polski rynek akcji nie jest mocno skorelowany z rynkami zagranicznymi. Im większa dywersyfikacja geograficzna portfela, tym lepiej – przekonuje Masri. – Nie analizowaliśmy tego, jaki udział zagranicznych akcji w portfelach byłby optymalny. Ten udział niemal na pewno byłby wyższy niż 30 proc. – podkreśla członek zarządu Aegon PTE.

Potrzeba elastyczności

Na pierwszy rzut oka większe otwarcie funduszy emerytalnych – a ściśle rzecz biorąc, wszystkich programów długoterminowego oszczędzania z przeznaczeniem na emeryturę – na rynki zagraniczne zdecydowanie zwiększyłoby ich atrakcyjność. – Przyszli emeryci zasługują na dywersyfikację ryzyka. Wojna w Ukrainie pokazuje, jak bardzo jest to potrzebne – mówi dr hab. Paweł Strzelecki ze Szkoły Głównej Handlowej, jeden z uczestników panelu ekonomistów „Parkietu” i „Rzeczpospolitej”.

Mimo to teza, że „aby zapewnić rzeczywistą dywersyfikację oszczędności emerytalnych, co najmniej połowa środków gromadzonych w OFE, PPK, IKE i IKZE powinna być zainwestowana w zagraniczne aktywa”, nie zyskała szerokiej akceptacji uczestników naszego panelu eksperckiego. Zgodziło się z nią 32 proc. spośród 34 ekonomistów, którzy wzięli udział w tej sondzie (w tym tylko 6 proc. zgodziło się zdecydowanie). Przeciwnego zdania było 41 proc. ankietowanych.

Wśród ekonomistów, którzy nie zgodzili się z naszą tezą, części nie podoba się zawarta w niej konkretna propozycja: zwiększenie ekspozycji funduszy emerytalnych na zagraniczne rynki co najmniej do 50 proc. – Proporcje rozmaitych aktywów w portfelach powinny być w miarę płynne i zmieniać się w zależności od sytuacji – podkreśla prof. Wojciech Charemza z Akademii Finansów i Biznesu Vistula.

– Zgadzam się z tą tezą, ale stwierdzenie „co najmniej” jest chyba niepotrzebną przesadą. Bardziej zasadne byłoby po prostu umożliwienie dywersyfikacji międzynarodowej. Do tego „zagranica” powinna być doprecyzowana jako obszar niewychodzący poza OECD – dodaje prof. Marek Góra z SGH.

Część uczestników naszego panelu eksperckiego widzi jednak także inne argumenty na rzecz utrzymania dominacji polskich aktywów we wszelkich programach oszczędzania na emeryturę. – Oszczędności emerytalne Polaków powinny być wykorzystywane przede wszystkim do rozwoju polskiej gospodarki i krajowego rynku kapitałowego. Trzeba przy tym zaznaczyć, że polski rynek kapitałowy umożliwia dywersyfikację oszczędności emerytalnych przy zachowaniu ich bezpieczeństwa – uważa prof. Małgorzata Zaleska, dyrektor Instytutu Bankowości SGH, przewodnicząca Komitetu Nauk o Finansach PAN.