Cechą polskiego rynku usług maklerskich w latach 1991?2000 był przedmiotowy proces ich licencjonowania. Oznaczało to konieczność uzyskania zgody Komisji na poszczególne czynności związane z szeroko pojętą działalnością maklerską przez prowadzący ją podmiot.

piotr piłat (kpwig)Działalność maklerska, której prowadzenie w Polsce wymaga uzyskania zezwolenia Komisji Papierów Wartościowych i Giełd, polega na wykonywaniu czynności związanych z obrotem papierami wartościowymi, w tym m.in. na oferowaniu papierów wartościowych w obrocie pierwotnym lub w pierwszej ofercie publicznej, zarządzaniu cudzym pakietem papierów na zlecenie, doradztwie w zakresie obrotu papierami czy pośrednictwie w ich nabywaniu lub zbywaniu w ramach obrotu na zagranicznych rynkach regulowanych. Działalność maklerską realizują przedsiębiorstwa, które mogą być prowadzone przez biura maklerskie stanowiące część banku lub domy maklerskie działające w formie spółki akcyjnej. Podmiot prowadzący przedsiębiorstwo maklerskie nie może jednocześnie zajmować się inną dziedziną działalności.Cechą polskiego rynku w latach 1991?2000 był przedmiotowy proces licencjonowania działalności maklerskiej. Oznaczało to konieczność uzyskania zgody Komisji na poszczególne czynności. Komisja Papierów Wartościowych wielokrotnie na przestrzeni lat wydawała decyzje poszerzające i zmieniające zakres prowadzonej działalności maklerskiej przez określone podmioty.W pierwszym roku obowiązywania ustawy Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi i funduszach powierniczych Komisja wydała 21 zezwoleń na prowadzenie działalności maklerskiej, z czego 19 instytucji podjęło tę działalność do końca 1991 roku. Większość domów maklerskich na początku funkcjonowania rynku kapitałowego w Polsce była częścią banków komercyjnych (na koniec 1991 roku liczba banków prowadzących działalność maklerską wynosiła 12). Tendencja ta utrzymywała się aż do 1994 roku, kiedy liczba niebankowych domów maklerskich przekroczyła 30 na ogólną liczbę 54 instytucji oferujących usługi w tym zakresie.Dla zwiększenia wpływu przedsiębiorstw maklerskich na rozwiązania prawne został w 1991 roku stworzony Komitet Doradczy przy Przewodniczącym Komisji, który składa się z prezesów domów maklerskich i dyrektorów biur maklerskich należących do banków.W 1992 roku Komisja wydała 10 zezwoleń na prowadzenie domów maklerskich, jednakże faktyczna liczba podmiotów prowadzących taką działalność zwiększyła się na koniec roku do 28, z tego 20 funkcjonowało w ramach banków. Zakres działalności poszczególnych firm maklerskich różnił się znacząco w owym okresie. 8 przedsiębiorstw mogło obracać papierami wartościowymi na własny rachunek. Komisja do końca 1992 roku wydała 6 zezwoleń na przeprowadzanie transakcji obligacjami o znacznej wartości na rynku międzybankowym; 16 domów miało zezwolenie na obrót obligacjami zamiennymi poza rynkiem regulowanym, a w związku z powstaniem pierwszego funduszu powierniczego 3 brokerów otrzymało zezwolenie Komisji na sprzedaż jednostek uczestnictwa.Rozwój rynku giełdowego związany ze wzrastającą liczbą notowanych spółek oraz rosnącą liczbą i wartością składanych zleceń spowodował, że w 1993 roku Komisja Papierów Wartościowych wydała kolejnych 9 decyzji zezwalających na świadczenie usług maklerskich. W wyniku tego oraz cofnięcia jednego zezwolenia ogólna liczba instytucji maklerskich wzrosła do 36 na koniec roku, w tym 15 stanowiły niezależne domy, a 21 banki prowadzące działalność maklerską.Zwyżki kursów w latach 1993?1994 wpłynęły na znaczny wzrost zainteresowania rynkiem giełdowym. W tym okresie liczba rachunków inwestycyjnych wzrosła ponaddziesięciokrotnie, z 81,5 tys. w I kwartale 1993 roku do 820,5 tys. na koniec 1994 roku. Był to wyraźny sygnał dla potencjalnych brokerów. W 1994 roku Komisja wydała 21 nowych zezwoleń na prowadzenie działalności maklerskiej: w tym tylko 3 dla banków. W tym samym roku Komisja cofnęła trzy zezwolenia. Na koniec 1994 roku działało więc w Polsce 54 brokerów. Był to niespotykany postęp ilościowy w rozwoju tej gałęzi usług pośrednictwa finansowego w całej historii rynku kapitałowego w Polsce. Jednocześnie nastąpiły zmiany jakościowe. W 1994 roku Komisja wydała po raz pierwszy dwie decyzje poszerzające zakres działalności o zarządzanie cudzym pakietem papierów wartościowych na zlecenie oraz doradztwo w zakresie obrotu papierami.Wzrost konkurencji oraz zniechęcenie inwestorów, spowodowane znacznym spadkiem notowań w II kwartale 1994 roku, przyniosły stabilizację na rynku usług maklerskich.Liczba rachunków inwestycyjnych, która świadczy o zainteresowaniu rynkiem kapitałowym, nie zmieniła się znacząco przez dwa lata od momentu rozpoczęcia się bessy. Wzrastająca konkurencja wśród brokerów doprowadziła natomiast do poszukiwania przez nich nowych obszarów działalności, czego wyrazem było wydanie w 1995 roku przez Komisję 61 zezwoleń na prowadzenie wtórnego publicznego obrotu, w tym zezwoleń dla dwóch podmiotów na wtórny publiczny obrót akcjami spółek, na podstawie których poza granicami Polski wystawiane były Amerykańskie lub Globalne Kwity Depozytowe. Komisja udzieliła również 42 domom zgody na obrót papierami wartościowymi nie dopuszczonymi do publicznego obrotu, co miało związek przede wszystkim z programem narodowych funduszy inwestycyjnych.W związku z uruchomieniem programu NFI i wydawaniem akcji pracownikom prywatyzowanych przedsiębiorstw państwowych, w 1995 roku Komisja zezwoliła 34 domom maklerskim na przechowywanie, rejestrowanie stanu posiadania i organizację obrotu walorami spółek pomiędzy uprawnionymi osobami. Komisja wydała także zgodę 26 domom maklerskim na obrót świadectwami udziałowymi.Spadek rentowności usług doprowadził do zmniejszenia się liczby domów maklerskich. Na koniec 1996 roku działalność w tym zakresie prowadziło 50 podmiotów, w tym 21 banków oraz 29 niezależnych podmiotów. Dopiero Program Powszechnej Prywatyzacji, a przede wszystkim związana z nim wymiana świadectw udziałowych na notowane akcje narodowych funduszy inwestycyjnych, spowodował wzrost zainteresowania operacjami giełdowymi. Liczba rachunków inwestycyjnych wzrosła z ponad 800 tys. w I połowie 1996 roku do ponad 1,2 mln w II połowie 1997 roku.Procesy konsolidacyjne w sektorze doprowadziły do zmniejszenia liczby brokerów. W grudniu 1997 roku na rynku funkcjonowało 47 podmiotów prowadzących przedsiębiorstwa maklerskie oraz 3 firmy doradcze. Systematyczny spadek liczby biur bankowych wynikał przede wszystkim z wydzielenia działalności maklerskiej z banków do spółek zależnych.Ważnym wydarzeniem w 1997 roku było stworzenie przez brokerów Izby Domów Maklerskich ? organizacji samorządowej, która uczestniczy w procesie tworzenia regulacji dotyczących rynku kapitałowego.Jakościowy rozwój usług był kontynuowany w roku następnym. W wyniku wejścia w życie znowelizowanej ustawy Prawo o publicznym obrocie oraz ustawy o funduszach inwestycyjnych, Komisja Papierów Wartościowych i Giełd wydała w 1998 roku decyzje zezwalające podmiotom maklerskim między innymi na obrót certyfikatami depozytowymi, które są świadectwem uczestniczenia w funduszach zamkniętych, zarządzanie cudzym pakietem papierów wartościowych na zlecenie, w zakresie walorów nie dopuszczonych do publicznego obrotu czy też na pośrednictwo w nabywaniu lub zbywaniu papierów będących w obrocie na zagranicznych rynkach regulowanychW 1998 roku 18 domów maklerskich oraz 13 banków prowadzących działalność w tym zakresie otrzymało zezwolenie KPWiG na podejmowanie czynności faktycznych i prawnych, których celem było objęcie lub nabycie przez zleceniodawcę papierów wartościowych nie dopuszczonych do publicznego obrotu oraz innych czynności związanych z obrotem takimi walorami. 20 domów oraz 10 banków działało na rynku niepublicznym na podstawie zezwoleń udzielonych wcześniej. 10 domów miało odrębne zezwolenia na zarządzanie cudzym pakietem papierów wartościowych na zlecenie w zakresie walorów nie dopuszczonych do publicznego obrotu.Wychodząc naprzeciw oczekiwaniom środowiska ustawodawca, w celu zwiększenia konkurencyjności w sektorze usług doradztwa finansowego, wprowadził możliwość wykonywania przez domy maklerskie pewnych czynności z zakresu bankowości inwestycyjnej, na co nie jest konieczne zezwolenie Komisji. Wśród tego typu czynności najczęściej podejmowanych przez brokerów można między innymi wymienić: sporządzanie analiz co do celowości i sposobu pozyskiwania kapitału oraz analiz na temat czynników wpływających na wybór sposobu pozyskiwania kapitału przez zleceniodawcę, opracowywanie prospektów emisyjnych oraz nabywanie lub zbywanie papierów wartościowych na własny rachunek w celu realizacji umów o subemisje inwestycyjne lub usługowe.W 2000 roku uchwalono nowelizację Prawa o publicznym obrocie, w której zmieniono koncepcję udzielania zezwoleń na prowadzenie działalności maklerskiej. Zachowano jednak zasadę, zgodnie z którą konieczne jest uzyskanie zezwolenia Komisji. Dotychczas jednak w decyzji KPWiG był określony zakres dozwolonych czynności, a poszerzenie katalogu świadczonych usług wymagało uzyskania kolejnego zezwolenia. Natomiast obecnie wprowadzono konstrukcję licencjonowania podmiotowego, zgodnie z którą broker będzie mógł wykonywać wszystkie rodzaje czynności na podstawie jednego zezwolenia. We wniosku o jego udzielenie będzie jedynie wskazany zakres czynności, od których wnioskodawca zamierza rozpocząć działalność. Rozszerzenie usług będzie się wiązać ze spełnieniem odpowiednich warunków i obowiązkiem zawiadomienia Komisji.W latach 1997?2000 liczba podmiotów świadczących usługi maklerskie była względnie stała. W tym okresie nastąpiły zmiany w ich strukturze organizacyjnej: na początku 1997 roku było 21 banków prowadzących działalność maklerską i 29 domów, na koniec 2000 roku było tylko 6 banków i 43 domy. Spadek liczby banków w tym gronie wynikał z procesów konsolidacyjnychw w sektorze bankowym oraz ze wspomnianej wcześniej tendencji do wyodrębniania biur maklerskich ze struktur bankowych.Lata 1998?2000 były okresem względnej stabilizacji jeśli chodzi o liczbę otwartych rachunków inwestycyjnych. Oscylowała ona wokół 1,2 mln. Począwszy od 1997 roku zwiększał się udział niezależnych domów maklerskich w ogólnej liczbie prowadzonych rachunków. Jest to przede wszystkim wynik przedstawionej powyżej tendencji zmian formalnoprawnych instytucji oferujących usługi maklerskie.Ostatni okres rozwoju rynku cechuje się znacznym nasileniem oferty internetowej. Coraz większa liczba domów maklerskich stara się wkraczać w tę sferę, proponując swoim klientom coraz łatwiejszy i tańszy dostęp do rynku kapitałowego za pośrednictwem sieci.W grudniu 2000 roku zezwolenie na prowadzenie działalności maklerskiej miało 49 podmiotów, w tym 43 domy i 6 banków. Ponadto 21 banków ma zezwolenie Komisji na prowadzenie rachunków papierów wartościowych.