Krewni i znajomi królika, czyli szwagier kontratakuje

Audyt śledczy w przedsiębiorstwach Nadużycia gospodarcze w praktyce (część 25.)

W zeszłym tygodniu rozpoczęliśmy omawianie tematyki podmiotów powiązanych. Dzisiaj chcielibyśmy skoncentrować się na próbie uchwycenia samego zjawiska oraz rozważyć, jakiego typu powiązania są dopuszczalne, a jakie są obciążone ryzykiem nadużyć gospodarczych.

Sam termin "podmioty powiązane" jest wieloznaczny i różnie traktowany w przepisach prawa podatkowego, handlowego i sprawozdawczości finansowej. Jeszcze inaczej wygląda sprawa podmiotów powiązanych z punktu widzenia etyki biznesowej. Dla naszych potrzeb przyjmijmy, że pomiędzy dwoma podmiotami istnieje powiązanie, jeśli jest między nimi jakikolwiek związek kapitałowy, osobowy, finansowy lub towarzyski.

Czy powiązania są naprawdę złe? Czy sam fakt handlowania z rodziną, znajomymi, sąsiadami bądź kimkolwiek uznanym za podmiot powiązany jest z natury naganny?

Oczywiście, że samo istnienie powiązań nic jeszcze nie znaczy i nie jest nadużyciem samym w sobie. Nawet więcej - trudno sobie wyobrazić rzeczywistość gospodarczą bez powiązań, a wiele firm stawia swoje pierwsze kroki w biznesie, pracując wyłącznie dla podmiotów, w jakiś sposób powiązanych. Kupuję od znajomego, sprzedaję byłym kolegom z klasy - krok po kroku moje obroty się zwiększają i zaczynam wychodzić poza krąg przyjaciół i znajomych. Gdzie tu nadużycie, gdzie niezgodność z najlepszymi praktykami?

Problemem nie są powiązania same w sobie, ale przejrzystość prowadzenia działalności gospodarczej i ujawnianie faktu istnienia kontaktów wszystkim zainteresowanym stronom. Transakcja z podmiotem powiązanym jest generalnie jak najbardziej w porządku, dopóki o niej odpowiednio poinformujemy, przedstawimy jej wszystkie szczegóły, a w niektórych przypadkach wyłączymy się z jej akceptacji, w celu uniknięcia konfliktu interesów.

W znanym nam przypadku prezes firmy, która ubiegała się o dotacje z funduszy unijnych, stworzył tak misterną sieć powiązań, że choć formalnie w konsorcjum, które wystąpiło we wniosku o dofinansowanie skierowanym do jednej z agencji rządowych, było blisko 10 podmiotów gospodarczych, to w rzeczywistości wszystkie te firmy były w jakiś sposób powiązane z prezesem. Były to spółki, w których miał udziały, zasiadał w zarządzie lub radzie nadzorczej.

Do tego dochodziła firma należąca do żony, prowadząca miejscową gospodę, firma posiadająca stację benzynową należącą do siostry prezesa oraz spółka zajmująca się szkoleniami, której właścicielem był syn prezesa. Oczywiście w tym doborowym towarzystwie nie mogło zabraknąć szwagra prezesa, prowadzącego działalność gospodarczą.

I nie byłoby nic zdrożnego w działalności takiego konsorcjum, gdyby nie fakt utajnienia tych powiązań przed agencją rządową oraz późniejsze działania o charakterze przestępczym realizowane przez członków konsorcjum, polegające przede wszystkim na wystawianiu fikcyjnych rachunków za usługi, które nigdy nie miały miejsca, celem wyłudzenia funduszy unijnych. Cała sprawa wyszła na jaw przez przypadek, kiedy rodzina się pokłóciła i jej członkowie zaczęli nawzajem na siebie donosić.

Problem z powiązaniami tkwi w tym, że często podmioty takie są wehikułem stosowanym do popełniania nadużyć gospodarczych i wyprowadzania pieniędzy z firm. I właśnie dlatego wszelkie transakcje, które zawierane są z podmiotami powiązanymi, powinny być poddawane szczególnym procedurom akceptacji i być znane wszystkim zainteresowanym. Nie bez kozery transakcje z podmiotami powiązanymi są przedmiotem specjalnych ujawnień w dodatkowych notach objaśniających do sprawozdań finansowych, a niektóre pozycje bilansu i rachunku wyników (jak np. sprzedaż, należności czy zobowiązania) posiadają specjalnie wyodrębnione miejsce na zaprezentowanie wartości transakcji z podmiotami powiązanymi.