Poradnik dla wybrańców, czyli dlaczego dochodzi do manipulacji danymi finansowymi

Tydzień temu rozpoczęliśmy omawianie tematu fałszowania sprawozdań finansowych.

Dzisiaj przedstawimy różne motywy dokonywania tego typu nadużyć. Co powoduje, że ludzie manipulują danymi finansowymi i prezentują wyniki firmy odbiegające od rzeczywistości?

Jedną z najczęściej spotykanych przyczyn jest presja wywierana przez otoczenie - inwestorów, centralę firmy, instytucje finansowe. Kiedy z różnych powodów rzeczywiste wyniki finansowe spółki zaczynają odbiegać od oczekiwanych, a ich ujawnienie może spowodować negatywne reakcje ze strony centrali (np. zwolnienie), spadek kursu akcji lub naruszenie postanowień umów kredytowych, kierownictwo spółek staje w pewnym momencie przed dylematem - czy iść na pewne "ścięcie", czy też trochę "podrasować" prezentowane wyniki w sprawozdaniach finansowych.

W wielu przypadkach argumentacja przyjmowana przez oszustów jest podobna do tej stosowanej przez hazardzistów - członkowie kierownictwa mają nadzieję na poprawę sytuacji firmy i możliwość pokrycia bieżących strat z planowanych przyszłych zysków ("odegrania" się w przyszłości).

Tutaj mamy do czynienia z klasycznym "trójkątem nadużyć", o którym wspominaliśmy na początku naszego cyklu. Jest okazja (oszuści mogą dokonać fałszerstwa i pozostać niewykryci), presja (potencjalne zwolnienie z pracy, kłopoty finansowe firmy) oraz uzasadnienie (w oczach oszusta nie robi nic nagannego - tylko "przenosi" wynik z jednego okresu na drugi).

Oczywiście zdarza się, że oszuści zajdą tak daleko, że nie mogą już przestać - sytuacja w firmie nie poprawia się, trzeba popełniać następne oszustwa, ich skala zwiększa się, oszuści stają się coraz mniej ostrożni i coraz bardziej zdesperowani. Gdy sprawy zajdą już za daleko, oszustwo może zostać zidentyfikowane, a misternie ułożona konstrukcja legnąć w gruzach.

W jednym z prowadzonych przez nas dochodzeń w nadużycia związane z fałszowaniem sprawozdań finansowych zaangażowani byli dyrektorzy finansowi i operacyjni oddziałów spółki z ponad dziesięciu krajów. Presja wywierana na dyrektorów przez jednego z ich szefów kierujących firmą na szczeblu regionu była tak duża, że dyrektorzy de facto byli postawieni pod ścianą i mogli albo uczestniczyć w procederze, albo zwolnić się z pracy. Sprawa zaszła tak daleko, że w pewnym momencie dyrektorzy i ich główni księgowi otrzymywali za pośrednictwem poczty elektronicznej dokładne instrukcje, jakie sztuczne księgowania powinni zrobić w tym okresie sprawozdawczym i jakie wytłumaczenia przedstawiać w razie potencjalnych pytań "z centrali".

Po kilku miesiącach sprawa wyszła na jaw, a po przeprowadzonym dochodzeniu spółka musiała zrewidować opublikowane wcześniej wyniki finansowe za ostatnie dwa lata. Do dymisji podał się również cały zarząd firmy oraz szereg osób z kierownictwa w poszczególnych krajach. Główne osoby zaangażowane w proceder zostały aresztowane, a ich sprawy toczą się do dzisiaj.

Innymi, często spotykanymi przyczynami fałszowania sprawozdań finansowych są sprawy związane z systemem wynagradzania, a konkretniej - z uzależnieniem wynagrodzenia od wyników spółki.

W przypadku, gdy duża część wynagrodzenia kierownictwa firmy zależy od osiąganych wyników (np. poprzez opcje na zakup akcji), w dużym stopniu pobudza to ich kreatywność w obszarze księgowości, w szczególności pod koniec roku finansowego.

Wielokrotnie okazuje się, że prezesi, którzy dotychczas byli laikami, jeśli chodzi o kwestie rachunkowe, stają się ekspertami od kapitalizacji kosztów i rozpoznawania przychodów, cytującymi z pamięci całe ustępy Międzynarodowych Standardów Sprawozdawczości Finansowej.

W jednym z prowadzonych przez nas ostatnio projektów okazało się, że na skutek dosyć zaawansowanych księgowych sztuczek spółka, zamiast wykazać prawidłowo stratę netto w wysokości 10 milionów złotych, pokazała zysk w wysokości 5,2 miliona złotych. Dziwnym trafem, zgodnie z kontraktami menedżerskimi członków zarządu, otrzymywali oni bonus w wysokości 20 procent rocznego wynagrodzenia, w przypadku jeśli spółka osiągała zysk netto przekraczający okrągłą kwotę 5 milionów złotych.

Prawdziwie zegarmistrzowska precyzja. Nieprawdaż?

[email protected]

bartł[email protected]