Podatkowe zachęty wspierające budowanie struktur kapitałowych

Wraz z rozwojem polskiej gospodarki pojawia się potrzeba budowania bardziej złożonych grup kapitałowych.

Konrad Misiewicz Doradca podatkowy, partner w Olesiński i Wspólnicy

Foto: materiały prasowe

Pojęcie grupy kapitałowej jest różnie definiowane na gruncie prawnym. Najogólniej – grupa kapitałowa to związek podmiotów gospodarczych powiązanych ze sobą kapitałowo, realizujących określone strategie i cele gospodarcze.

Okazuje się bowiem, że powyżej pewnej masy krytycznej korzyści gospodarcze osiągane są poprzez efekt specjalizacji współpracujących ze sobą podmiotów. Tak więc tworzy się struktury holdingowe, w których podmiot dominujący odpowiedzialny jest za zarządzanie grupą podmiotów zależnych (kontrolowanych), wydziela się podmioty odpowiedzialne za finansowanie. W złożonych grupach kapitałowych specjalizacja idzie jeszcze dalej, w kierunku wydzielenia określonych procesów biznesowych do odrębnych podmiotów, które same w sobie nie stanowią przedmiotu świadczenia grupy, lecz składają się na tzw. łańcuch wartości dodanej stanowiącej przedmiot działalności grupy lub wspierającej tę działalność. I tak w dużych grupach kapitałowych tworzy się podmioty specjalizujące się w zarządzaniu własnością intelektualną grupy, prowadzeniu prac badawczo-rozwojowych, czy też tzw. centra usług wspólnych konsolidujące w jednym podmiocie procesy, usługi księgowe, kadrowe, marketingowe, IT etc.

Za tworzeniem takich struktur przemawiają przede wszystkim przesłanki gospodarcze i ekonomiczne (np. efekt specjalizacji, a także synergii i skali). Często też motywem takiego działania (zwłaszcza w międzynarodowych grupach kapitałowych) są czynniki makroekonomiczne, związane z poszukiwaniem nowych rynków sprzedażowych lub oferujących zasoby majątkowe lub ludzkie na korzystnych warunkach albo korzystne ramy prawne, w tym również korzystne uwarunkowania podatkowe.

Warto zatem prześledzić, na ile polskie przepisy podatkowe odpowiadają na potrzeby przedsiębiorców tworzących grupy kapitałowe.

Jakie podatkowe zachęty są przewidziane dla grup kapitałowych?

W pierwszej kolejności należałoby wymienić podatkowe grupy kapitałowe oraz grupę VAT-owską. Z punktu widzenia konstruowania grup kapitałowych interesujący jest również reżim spółki holdingowej.

Jakie korzyści wiążą się z utworzeniem podatkowej grupy kapitałowej?

Podatkowa grupa kapitałowa to koncepcja, zgodnie z którą po spełnieniu określonych warunków grupa podmiotów powiązanych jest traktowana na gruncie ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych jako jeden podatnik.

W konsekwencji, pomimo że każdy podmiot tworzący PGK zachowuje swoją podmiotowość prawną i podatkową, grupa podmiotów może wspólnie rozliczać się z podatku dochodowego od osób prawnych, deklarując łączną wartość swoich dochodów (bądź strat).

W tej możliwości tkwi podstawowa korzyść – straty podatkowe, ponoszone przez jedne podmioty, mogą w tym samym roku podatkowym (wspólnym dla całej grupy) pomniejszać sumę dochodów pozostałych podmiotów, co w efekcie obniża łączne zobowiązanie podatkowe.

Inną niebagatelną zaletą PGK jest wyłączenie obowiązku przygotowania dokumentacji cen transferowych w stosunku do transakcji zawieranych pomiędzy podmiotami tworzącymi PGK. W praktyce organy podatkowe nie mają też możliwości oszacowania dochodu w przypadku naruszenia zasady ceny rynkowej pomiędzy podmiotami, gdyż członkowie PGK są traktowani jako jeden podatnik.

Kolejną korzyścią, będącą konsekwencją łącznego rozliczenia podatkowego, jest brak limitowania w odniesieniu do kosztów finansowania w ramach PGK. Limit dotyczący nadwyżki kosztów finansowania dłużnego odnosi się wyłącznie do transakcji finansowych zawieranych przez podmioty tworzące PGK z podmiotami spoza tej grupy.

Jakie warunki muszą spełniać podmioty tworzące PGK?

Przepisy regulujące zasady tworzenia i funkcjonowania PGK poddawane były na przestrzeni lat postępującej liberalizacji. Obecnie wydaje się, że zasady nie są zbyt restrykcyjne, a rynek jeszcze nie do końca docenił korzyści płynące z PGK.

W skład PGK może wejść grupa spółek prawa handlowego posiadających osobowość prawną (spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, spółki akcyjne, proste spółki akcyjne), w której jedna ze spółek (dominująca) posiada bezpośredni 75-proc. udział w kapitale zakładowym pozostałych spółek. Wszystkie spółki muszą mieć siedzibę na terytorium RP. Przeciętny kapitał zakładowy spółek tworzących PGK nie może być niższy niż 250 tys. zł. Warunkiem rejestracji PGK jest zawarcie umowy na okres min. trzech lat podatkowych.

W chwili obecnej nie obowiązuje już warunek minimalnej średniej rentowności grupy. Brak jest również, zniesionego wraz z polskim ładem, zakazu posiadania przez podmioty tworzące PGK udziałów w spółkach spoza PGK, dzięki czemu benefity PGK stają się dostępne dla grup spółek będących częścią grup kapitałowych.

Dla kogo utworzenie grupy VAT-owskiej może być korzystne?

Utworzenie grupy VAT może być szczególnie korzystne dla podmiotów, które wchodzą w skład grup kapitałowych i dokonują między sobą czynności opodatkowanych VAT lub nie mają pełnego prawa do odliczenia VAT. Przed zdecydowaniem się na utworzenie grupy VAT warto jednak przeanalizować wpływ tego kroku na rozliczenia VAT przyszłych członków grupy VAT po to, żeby oszacować skalę potencjalnych oszczędności i upewnić się, czy po utworzeniu grupy VAT nie pojawią się dodatkowe obszary ryzyk, które należałoby zabezpieczyć.

Rozliczanie VAT w grupie VAT

W skrócie, grupa VAT to zespół formalnie odrębnych podmiotów, które na potrzeby VAT traktowane są jako jeden podatnik. Transakcje, do których dochodzi między członkami takiej grupy, nie podlegają opodatkowaniu VAT. Opodatkowaniu VAT będą podlegały jedynie czynności wykonywane przez poszczególnych członków grupy VAT na rzecz podmiotów spoza niej.

Grupa VAT w swoich rozliczeniach wykazuje całą sprzedaż realizowaną przez jej członków na rzecz podmiotów spoza grupy VAT oraz nabycia dokonywane od podmiotów spoza grupy VAT. Niejako konsekwencją „wspólnego” rozliczania VAT przez grupę VAT jest solidarna odpowiedzialność członków grupy VAT za jej zobowiązania w VAT w okresie jej istnienia oraz po utracie przez tę grupę VAT tego statusu.

Kto może utworzyć grupę VAT?

W praktyce każdy podatnik, niezależnie od jego formy prawnej, może stać się członkiem grupy VAT (o ile zostaną spełnione ustawowe przesłanki, o których piszemy w dalszej część).

Istotne jest to, że członkiem grupy VAT może zostać jedynie podatnik VAT posiadający siedzibę na terytorium Polski albo podatnik VAT, który prowadzi działalność gospodarczą na terytorium kraju za pośrednictwem oddziału. Ważne jest również to, że zgodnie z regulacjami ustawowymi, każdy z podmiotów może należeć tylko do jednej grupy VAT. Grupa VAT nie może być członkiem innej grupy VAT, a w trakcie jej trwania nie może być rozszerzona o innych członków ani pomniejszona o któregokolwiek członka.

Jakie wymogi muszą zostać spełnione, aby podatnicy mogli stworzyć grupę VAT ?

Grupa VAT tworzona jest na podstawie umowy zawieranej przez jej członków, która musi spełniać wymogi określone w ustawie o VAT. Taka umowa musi zawierać okres, na który jest tworzona grupa VAT (nie krótszy niż trzy lata). Grupa VAT podlega rejestracji w urzędzie jako podatnik VAT na analogicznych zasadach co „zwykli” podatnicy.

Kluczowym wymogiem w zakresie utworzenia grupy VAT jest istnienie między podmiotami, które ją tworzą, powiązań o charakterze finansowym, ekonomicznym i organizacyjnym.

Ustawa definiuje te pojęcia, wskazując, że powiązania o charakterze:

1) Finansowym – występują, gdy finansowo jeden z podatników będących członkiem grupy VAT posiada bezpośrednio ponad 50 proc. udziałów (akcji) w kapitale zakładowym lub ponad 50 proc. praw głosu w organach kontrolnych, stanowiących lub zarządzających, lub ponad 50 proc. prawa do udziału w zysku każdego z pozostałych podatników będących członkami tej grupy.

2) Ekonomicznym – występują, jeżeli:

• przedmiot głównej działalności członków grupy VAT ma taki sam charakter lub

• rodzaje działalności prowadzonej przez członków grupy VAT uzupełniają się i są współzależne, lub

• członek grupy VAT prowadzi działalność, z której w całości lub w dużej mierze korzystają inni członkowie grupy VAT.

3) Organizacyjnym – występują, gdy:

• podatnicy prawnie lub faktycznie, bezpośrednio lub pośrednio znajdują się pod wspólnym kierownictwem lub

• organizują swoje działania całkowicie lub częściowo w porozumieniu.

Szczegółowe wyjaśnienia co do charakteru powyższych powiązań znajdują się w objaśnieniach podatkowych w zakresie grup VAT z 11 października 2022 r.

Co istotne, powyższe przesłanki muszą być spełnione łącznie, przez wszystkich członków grupy VAT, przez cały okres jej trwania.

Jakie korzyści płyną z utworzenia grupy VAT?

Grupa VAT jest szczególnie atrakcyjna dla podmiotów funkcjonujących w grupach kapitałowych, w ramach których istotną część rozliczeń generują transakcje realizowane między tymi podmiotami. Utworzenie grupy VAT w tym przypadku pozytywnie wpłynie na przepływy pieniężne, gdyż jej członkowie przestaną naliczać VAT na „wewnętrznych” transakcjach.

Idąc dalej, grupa VAT może okazać się również korzystnym rozwiązaniem dla podmiotów, które dokonują częściowego odliczenia podatku naliczonego. W niektórych przypadkach może się okazać, że po utworzeniu grupy VAT współczynnik/prewspółczynnik odliczenia VAT od dokonywanych zakupów wzrasta w stosunku do tego, który był stosowany przed utworzeniem grupy VAT.

Stworzenie grupy VAT może też uprościć ewidencjonowanie zdarzeń gospodarczych i ich raportowanie na potrzeby VAT. Po utworzeniu grupy VAT wszystkie czynności opodatkowane, realizowane przez członków grupy VAT, jak również ich zakupy będą znajdowały odzwierciedlenie w jednym JPK_VAT.

Jakie korzyści płyną z reżimu spółki holdingowej?

Zwolnienie dla spółek holdingowych wprowadzono do polskiej ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych z początkiem 2022 roku. Przepisy te wprowadzają tzw. participation exemption (zwolnienie partycypacyjne) w zakresie sprzedaży udziałów, które państwa członkowskie (obok obligatoryjnych zwolnień dywidendowych wynikających z dyrektywy unijnej 2011/96/EU) mogą fakultatywnie wprowadzić do swojego porządku prawnego.

Przedmiotem zwolnienia jest dochód ze sprzedaży udziałów w spółce zależnej dokonywanej przez spółkę holdingową (dominującą), a także dywidenda wypłacana przez spółkę zależną spółce holdingowej (w tym zakresie ustawa dopuszcza również pod pewnymi warunkami zwolnienie dywidend wypłacanych przez spółki spoza UE).

Warunkiem zwolnienia jest m.in. nieprzerwane posiadanie przez spółkę holdingową minimum 10 proc. udziałów w spółce zależnej przez okres dwóch lat poprzedzających uzyskanie przychodów ze zbycia udziałów lub z dywidend.

Zwolnienie odnosi się do dochodów uzyskiwanych z udziałów w krajowych, jak i zagranicznych spółek zależnych z zastrzeżeniem, że zagraniczna spółka zależna podlega opodatkowaniu podatkiem dochodowym od całości dochodów w państwie swojej rezydencji i nie ma siedziby w: kraju stosującym szkodliwą konkurencję podatkową, w kraju wskazanym w unijnym wykazie jurysdykcji niechętnych współpracy do celów podatkowych ani w kraju, z którym Polska nie ratyfikowała umowy międzynarodowej stanowiącej podstawę wymiany informacji.

W praktyce zwolnienie może mieć znaczenie dla spółek giełdowych pełniących rolę spółek holdingowych, jak też dla spółek holdingowych mających w swoim portfelu akcje spółek giełdowych. W przypadku inwestycji portfelowych reżim spółek holdingowych może stanowić alternatywę dla zwolnień przewidzianych dla alternatywnych spółek inwestycyjnych, a także dla funduszy inwestycyjnych. Brak takich regulacji w polskim systemie prawnym do niedawna powodował, iż często spółki holdingowe lokalizowane były w jurysdykcjach zagranicznych (Holandia, Cypr, Luksemburg).

Obecne regulacje w połączeniu z możliwością neutralnego podatkowo transgranicznego przekształcenia stanowią zachętę do przenoszenia siedzib spółek holdingowych do Polski.