Standardy dla rad

Rady nadzorcze pełnią ważną rolę w systemie bezpieczeństwa obrotu akcjami spółek publicznych. Są pośrednikami między zarządami spółek a akcjonariuszami. Istotą ich działalności jest między innymi zmniejszanie asymetrii informacyjnej polegającej na nierównym dostępie do informacji członków zarządów oraz akcjonariuszy.

Zarządy mają bezpośredni wpływ na działalność przedsiębiorstwa, kształtują zdarzenia gospodarcze i kontrolują ich skutki. Budują systemy informacyjne pozwalające na dostęp do adekwatnych informacji w odpowiednim czasie. Zarządy są więc znakomicie zorientowane w sytuacji spółki. Inaczej jest w przypadku akcjonariuszy, którzy decyzje podejmują w oparciu o informacje przygotowane przez zarząd. Opierają się oni na informacjach wynikających z publikowanych prognoz finansowych oraz rocznych sprawozdań finansowych i raportów okresowych.

Język zrozumiały

dla wszystkich

Kodeks "Dobre praktyki w spółkach publicznych 2005" zobowiązuje rady nadzorcze między innymi do przedkładania walnemu zgromadzeniu zwięzłej oceny sytuacji spółki. Na ocenę składa się zwykle wiele informacji finansowych. Informacje te, zarówno prognozy jak i dane historyczne, odzwierciedlają w pieniądzu skutki zdarzeń gospodarczych. Aby to odzwierciedlenie stało się czytelne, niezbędne jest posługiwanie się językiem zrozumiałym dla obu stron, którym jest język rachunkowości. Począwszy od 2005 roku dla wszystkich grup kapitałowych notowanych na giełdzie językiem komunikacji są Międzynarodowe Standardy Rachunkowości.

W kontekście roli członków rad nadzorczych warto przeanalizować wpływ wdrożenia MSR-ów na przedsiębiorstwa i obraz ich sytuacji finansowej i majątkowej odzwierciedlony w sprawozdaniu finansowym. Pierwsze pytanie, które się nasuwa, to czy MSR-y faktycznie tak bardzo różnią się od polskich zasad rachunkowości dotąd stosowanych. Trzeba przyznać, że polskie zasady rachunkowości, szczególnie po zmianie z 2002 roku, zostały całkiem nieźle dostosowane do wymogów MSR. Wprowadzono między innymi regulacje dotyczące ujęcia składników leasingowanych, nieruchomości inwestycyjnych, kontraktów długoterminowych, które są zbliżone do tych wynikających z MSR. MSR to jednak coś więcej niż tylko szczegółowe regulacje. To system oparty na ogólnych zasadach, opisujący zarówno proste, jak i skomplikowane zdarzenia gospodarcze. To w końcu system, można rzec, totalny, bo wymaga od przedsiębiorstwa, aby posługiwali się nim nie tylko księgowi, ale również inżynierowie, technolodzy, pracownicy działów sprzedaży i oczywiście zarządy oraz rady nadzorcze. System ten integruje więc różne komórki organizacyjne i wymaga, aby stanowiły one jeden spójny system informacyjny. Z tych powodów natury ogólnej różnica między rachunkowością zgodną z MSR a polskimi zasadami rachunkowości jest na tyle istotna, że często przejawia się to w istotnym wpływie rozwiązań szczegółowych na sprawozdanie finansowe. Najważniejsze skutki wdrożenia MSR można ująć w trzech następujących grupach.

Wpływ na wyniki finansowe

Wdrożenie MSR może mieć istotny wpływ na wynik finansowy przedsiębiorstwa, w tym na wyniki z lat ubiegłych. Wpływ ten może wynikać z wycen niektórych składników majątku do wartości godziwych zarówno na dzień przejścia na MSR, jak i na kolejne dni bilansowe. Wiele polskich spółek przechodzących obecnie na MSR zastosowało możliwość wyceny środków trwałych w wartości godziwej na dzień przejścia na MSR. Skutki tej wyceny, zgodnie z MSR, powinny być ujawniane w pozycji sprawozdania, w której ujawniane są skumulowane zyski i straty z lat ubiegłych. Na skutek takiej wyceny istotnie może więc zmienić się wynik finansowy przedsiębiorstwa dostępny do podziału.

Należy więc mieć pełną świadomość, że wynik finansowy wykazywany w sprawozdaniu finansowym ma często niewiele wspólnego z efektywnością działania przedsiębiorstwa w okresie, za który sporządzane jest sprawozdanie finansowe. Wynik finansowy może być skutkiem zdarzeń nietypowych i jednostkowych, takich jak rozwiązanie rezerw, wycena aktywów i pasywów w wartościach godziwych na dzień bilansowy, ujęcie wyników na niezakończonych jeszcze kontraktach długoterminowych itd. Co więcej, należy pamiętać, że wynik finansowy absolutnie nie jest równoznaczny z nadwyżką pieniężną dostępną do podziału lub na inwestycje. Różnice w czasie między wykazaniem w sprawozdaniu finansowym wyniku finansowego a faktycznym wpływem środków pieniężnych mogą być bardzo duże.

Ze względu na ułomność miernika finansowego, jakim jest zysk, kluczowe dla podejmowania wszelkich decyzji - w tym przez członków rad nadzorczych - jest rozumienie zasad kształtowania wyniku finansowego. Zasady kształtowania wyniku można zrozumieć wyłącznie przez poznanie zasad ujawniania i wyceny aktywów i pasywów. Wynik finansowy jest bowiem wyłącznie rezultatem różnic w wartości aktywów i pasywów na początek i koniec roku: (aktywa końcowe - aktywa początkowe) - (pasywa końcowe - pasywa początkowe).

Członkowie rad nadzorczych powinni posiadać umiejętność rozumienia sposobu kształtowania wyniku finansowego, podstawowych zasad wyceny aktywów i pasywów i wpływu tych zasad na wynik.

Wpływ na system

informacyjny

przedsiębiorstwa

MSR-y to nie tylko narzędzia dla księgowych, to system totalny, czyli wymagający zaangażowania wszystkich komórek przedsiębiorstwa. Dział utrzymania środków trwałych jest niezbędny do ustalenia okresów ich amortyzacji. Księgowi nie mogą już tego robić samodzielnie ze względu na niewystarczające kompetencje, do określenia, czy dane urządzenie może być używane przez 5, 7 czy 10 lat. Osoby odpowiedzialne za produkcję muszą przykładowo dostarczać informacji o stopniu zaawansowania kontraktów długoterminowych. Dział sprzedaży musi mieć świadomość pozwalającą na ustalenie momentu sprzedaży, który często uzależniony jest od tzw. warunków dostawy.

Najważniejsze jednak informacje, z punktu widzenia sprawozdań finansowych zgodnych z MSR, pochodzą od najwyższego kierownictwa. Są to informacje dotyczące prognoz finansowych, a w szczególności prognoz przyszłych przepływów pieniężnych. Informacje te są niezbędne np. do zastosowania tzw. testu na utratę wartości aktywów, a test ten, wbrew pozorom, musi być powszechnie stosowany (np. w odniesieniu do wartości firmy). Sprawne funkcjonowanie systemu informacyjnego, umożliwiającego generowanie danych zgodnych z MSR, jest więc warunkiem bieżącego i adekwatnego informowania członków rad nadzorczych o sytuacji finansowej spółki. Niesprawność takiego systemu rodzi istotne ryzyko błędnych informacji finansowych i nieprzyjemnego zaskoczenia np. pod koniec roku obrotowego nieoczekiwanymi skutkami niektórych operacji gospodarczych, których wcześniej się niespodziewano.

Wpływ na relacje

z otoczeniem

Sposób kształtowania relacji z otoczeniem, wiarygodność spółki i przejrzystość jej działań budują zaufanie inwestorów, a przez to wartość spółki. Na relacje z otoczeniem wpływa niewątpliwie wiarygodność i adekwatność przekazywanych informacji. Zarówno rady nadzorcze, jak i inwestorzy podejmują decyzje przede wszystkim w oparciu o przewidywaną przyszłość, a nie przeszłość. Z tego powodu kluczowy wpływ na te decyzje mają prognozy finansowe, które muszą być sporządzane zgodnie z MSR. W przeciwnym razie istotna rozbieżność między prognozami a rzeczywistymi wynikami ustalonymi zgodnie z MSR byłaby wręcz pewna, co nie wpływałoby na budowanie wiarygodności spółki. System informacyjny przedsiębiorstwa musi więc umożliwiać nie tylko sporządzenie sprawozdania finansowego za miniony okres, ale również sporządzenie informacji przyszłościowej zgodnie z MSR. Wymaga to wprowadzenia do systemu narzędzi pozwalających na prognozowanie wartości szacunkowych, takich jak rezerwy, instrumenty finansowe, inwestycje wyceniane w wartościach godziwych itp.

Członkowie rad nadzorczych muszą mieć świadomość, że prognozy finansowe, na podstawie których formułują wnioski, powinny opierać się na systemie zgodnym z MSR. Jeśli tak nie jest, to istnieje istotne ryzyko rozbieżności między prognozami a rzeczywistością.

Drugim obszarem relacji z otoczeniem budowanych poprzez sprawozdania finansowe jest ich przejrzystość. Sprawozdania te opisują często bardzo skomplikowane operacje gospodarcze, jak np. przejęcia Zasady ujęcia takich operacji muszą być w sprawozdaniu finansowym szczegółowo opisane, a przyjęta w ten sposób polityka rachunkowości musi być stosowana w sposób ciągły. Dla członków rad nadzorczych kluczowe jest więc, aby polityka rachunkowości spisana przez zarząd była kompletna. W przeciwnym razie każda luka w tej polityce daje, w pewnym zakresie, możliwość "ręcznego sterowania" wynikami spółki.

Wpływ na rachunkowość

zarządczą i planowanie

finansowe

Pod rządami "starej rachunkowości" obowiązywał święty podział na rachunkowość finansową odpowiadającą za ewidencję przeszłości oraz rachunkowość zarządczą i planowanie finansowe odpowiadającą za analizę przyszłości. Obecnie podział ten praktycznie nie istnieje, ponieważ sprawozdania finansowe zgodne z MSR bazują na informacji przyszłościowej (prognozy przepływów, analizy opłacalności inwestycji, szacunki skutków istotnego ryzyka np. spraw sądowych itp.). Wpływa to również na sposób kształtowania systemu informacyjnego przedsiębiorstwa, a ryzyko związane z niewłaściwym jego funkcjonowaniem może się przekładać na błędy w informacjach finansowych, również tych dostarczanych okresowo członkom rad nadzorczych.

Jak sobie radzić z MSR

nie będąc księgowym?

Pytanie to jest szczególnie zasadne w przypadku członków rad nadzorczych, którzy z natury rzeczy obcują z informacją finansową, a mając co najmniej ogólną wiedzę ekonomiczną, zwykle nie są ekspertami w dziedzinie MSR. Można postawić sobie następujące pytania:

1. Jak nauczyć się rozumieć sprawozdania finansowe?

2. Jakich informacji i wyjaśnień oczekiwać od zarządów?

3. Jak zrozumieć istotę MSR (zasady ogólne) i ograniczenia w ich stosowaniu?

4. Jak poznać najbardziej ryzykowne (narażone na popełnienie błędu) obszary sprawozdawczości finansowej?

5. Jak obcować z wartościami szacunkowymi (rozumieć przełożenie ryzyka biznesowego na sprawozdanie finansowe)?

6. W jakim zakresie korzystać z audytorów i ich wiedzy?

Aby udzielić odpowiedzi na te pytania, należy zastosować metodę "od ogółu do szczegółu". Ponieważ w gąszczu rozwiązań szczegółowych można się łatwo zgubić, kluczowa dla rozumienia MSR jest wiedza o zasadach ogólnych. Dla przykładu, dominująca kiedyś w rachunkowości zasada ostrożnej wyceny praktycznie nie funkcjonuje w rachunkowości zgodnej z MSR. Świadomość tej zmiany pozwala zrozumieć, dlaczego tak wiele składników aktywów może być wycenianych w wartościach godziwych oraz dlaczego można w sprawozdaniu finansowym ujawniać wynik finansowy na transakcjach, które jeszcze się nie zakończyły (np. kontrakty długoterminowe).

Innym przykładem jest zasa-

da współmierności przychodów i kosztów. Swego czasu w polskiej rachunkowości przywiązywało się do niej dużą wagę, stąd znaczącymi pozycjami sprawozdania finansowego były często rozliczenia międzyokresowe, pozwalające na rozkładanie kosztów w czasie. W MSR zasada ta praktycznie nie ma zastosowania. Wynik finansowy kształtuje się jako rezultat zmian w stanie aktywów i pasywów, i sam w sobie nie może być kształtowany (jest wyłącznie pozycją wynikową, rezultatem obliczeń pozycji bilansowych). Znajomość tej zasady pozwala rozumieć, dlaczego pozycje rozliczeń międzyokresowych w sprawozdaniach zgodnych z MSR są praktycznie marginalne (ograniczone do przedpłat) i dlaczego wynik finansowy może z roku na rok podlegać tak dużym wahaniom. Zasad ogólnych można wymienić kilka lub kilkanaście, są więc one możliwe do objęcia w krótkim czasie, a praktycznie każde rozwiązanie szczegółowe można rozpatrywać na tle tych zasad. A zatem, ich znajomość to dobra droga do rozumienia sprawozdania finansowego i odpowiedzi na postawione wyżej pytania. Znajomość zasad ogólnych rachunkowości przy uwzględnieniu dodatkowego atutu członków rad nadzorczych, jakim jest dość szeroki dostęp do informacji z wnętrza przedsiębiorstwa, daje radom nadzorczym możliwość kontroli nad sytuacją finansową oraz zmniejsza ryzyko popełnienia bł