Ochrona praw autorskich oraz znaków towarowych w internecie ? wywołuje problemy. Szczególnie zauważalne jest to w przypadku znaków towarowych, które są ściśle powiązane z zasadami przyznawania i używania adresów (nazw domenowych) w sieci. Korzystanie przez przedsiębiorców ze stron www otwiera nowe możliwości komunikowania się z rynkiem za pomocą znaku towarowego. Jakie są więc wzajemne powiązania pomiędzy domenami a znakami towarowymi oraz jak wygląda kwestia ochrony adresów internetowych?Co to jest domena?Adresem internetowym jest ciąg cyfr oddzielonych kropkami, na przykład 123.45.678.90. Zapamiętanie takiego szeregu cyfr jest zdecydowanie niewygodne dla użytkowników internetu. Dlatego właśnie wprowadzono nazwy łatwe do zapamiętania, tzw. nazwy domenowe. W podanym przeze mnie przykładzie wskazanemu ciągowi cyfr odpowiada nazwa: www.microsoft.com. Usługa tłumaczenia cyfr na adresy i adresów na cyfry określana jest nazwą Domain Name Serwer (DNS). Sam zabieg nie jest wprawdzie konieczny ze względów technicznych, jednakże jest to usługa bardzo wygodna i trudno sobie wyobrazić bez niej korzystanie z internetu.Domena internetowa służy identyfikacji komputera, a w końcowym efekcie ? identyfikacji użytkownika sieci. Zatem, aby spełniała swoje zadanie, musi być jedyna i niepowtarzalna. Struktura takiego adresu jest wielopoziomowa. I tak np. adres www.sony.com.pl czytamy w sposób następujący. ?pl? jest oznaczeniem właściwym dla Polski według normy ISO 3166 i jest to domena krajowa Top Level Domain. Skrót ?.com? jest to Second Level Domain i oznacza przedsiębiorcę komercyjnego. ?sony? jest firmą, ?www? to oznaczenie logiczne szczebla www, natomiast ?http? jest oznaczeniem protokołu transmisji (Hyper Text Transfer Protocol).Każdy kraj na świecie posiada własną domenę Top Level Domain (np. Polska ? pl., USA ? us., Japonia ? jp.). Ponadto istnieją tzw. generyczne Top Level Domains. Obecnie istnieje ich 7:1) .com ? dla przedsiębiorców komercyjnych;2) .net ? dla np. Internet providers, administratorów sieci;3) .org ? w szczególności dla instytucji non-profit;4) .edu ? dla instytucji edukacyjnych;5) .gov ? dla instytucji rządowych;6) .mil ? dla armii USA;7) .int ? dla organizacji działających na mocy układów międzynarodowych.Zarejestrowanie generycznej Top Level Domain.com, czyli np. hyperlink http://www.sony.com (bez krajowego oznaczenia.pl) możliwe jest tylko w Stanach Zjednoczonych. Planowane jest poszerzenie katalogu generycznych Top Level Domains o:1) .firm ? dla przedsiębiorców i instytucji komercyjnych, ma ona odciążyć domenę.com;2) .web ? dla działalności związanej ze stronami www;3) .shop ? dla sklepów sieciowych, sprzedaży towarów;4) .arts ? dla stron związanych z kulturą i sztuką;5) .rec ? dla stron poświęconych rozrywce i rekreacji;6) .info ? dla serwisów informacyjnych;7) .nom ? dla osób prywatnych.W sieci funkcjonują ponadto tzw. Second Level Domains, czyli domeny II poziomu. Rozróżniamy trzy ich rodzaje: domeny ogólnokrajowe ? pozwalające na rejestrację bezpośrednio w domenie krajowej Top Level Domain, np. www.sony.pl, domeny funkcjonalne ? wskazujące na funkcję, jaką pełni domena w odniesieniu do działalności właściciela, np. www.sony.com.pl., www.sejm.gov.pl oraz domeny regionalne ? wskazujące na związek właściciela domeny z konkretnym regionem np. www.mostostal.waw.pl.Rozproszony rejestr adresów internetowychLiczba komputerów na świecie mających swoje adresy przekracza 36 milionów (dane na 1999 r.) i stale rośnie (T. Hofmokl i M. Ziółkowska, Prawne i techniczne aspekty rejestracji domen, w Internet ? problemy prawne, praca zbiorowa pod redakcją R. Skubisza, Lublin 1999). Niemożliwe jest zatem, aby tak potężny rejestr adresowy był dostępny dla każdego komputera. Dlatego właśnie został wprowadzony system pozwalający na to, aby rejestr ten był trzymany w małych częściach na komputerach obsługujących tylko niewielki fragment sieci. Jest to tzw. rozproszony rejestr adresów internetowych.Zatem jeżeli internauta zechce połączyć się np. ze stroną www.sony.com.pl, to jego komputer sprawdzi tylko na stosunkowo krótkiej liście, kto jest administratorem domeny ?.pl? i wyśle (do komputera znajdującego się u administratora) zapytanie o przetłumaczenie nazwy ?sony?. Dopiero po tej operacji możliwe będzie połączenie z wybraną stroną www.dokończenie na str. IIIdokończenie ze str. IJak zarejestrować domenę?Rejestracją domen w Polsce zajmuje się Naukowa i Akademicka Sieć Komputerowa (NASK), która jest jednocześnie pierwszym w Polsce dostawcą usług internetowych. NASK prowadzi rejestrację w krajowej Top Level Domain (.pl), jak również w 33 domenach funkcjonalnych, np. com.pl., gov.pl oraz w domenach regionalnych np. kujawy.pl., warszawa.pl.Aby w NASK zarejestrować domenę, należy wypełnić wniosek o rejestrację, formularz rejestracyjny oraz wnieść opłatę z tytułu rejestracji.Rejestracja odbywa się na podstawie umowy cywilnej zawieranej miedzy rejestrującym a uprawnionym. Jednym z elementów tej umowy są zasady rejestracji domen ustalone przez NASK. I tak na przykład NASK zastrzega, iż odmówi rejestracji domeny:? która jest już w NASK zarejestrowana;? jeżeli został złożony wniosek o zarejestrowanie identycznej nazwy domeny a postępowanie rejestracyjne jest w toku;? jeżeli domena jest nazwą podmiotu prawnego, który nie jest związany z wnioskodawcą.Zgodnie z punktem 12. Zasad rejestracji domen abonent może zgłosić do rejestracji jedynie taką nazwę, do której używania ma prawo. Ponadto NASK odmawia rejestracji nazw powszechnie uznanych za obraźliwe, naruszających obyczaje lub zasady współżycia społecznego. NASK nie ponosi odpowiedzialności w wypadku, gdy stwierdzone zostanie, że prawa do nazwy, będącej przedmiotem rejestracji, przysługują osobom trzecim. Ponadto NASK zastrzega sobie, iż przysługuje mu prawo do natychmiastowego usunięcia delegacji domeny, gdy zostanie mu doręczona decyzja Urzędu Patentowego lub wyrok sądu potwierdzające prawa innego podmiotu do nazwy.Warto zwrócić uwagę, iż nie zostało precyzyjnie określone, jakie decyzje Urzędu Patentowego mogą stanowić podstawę do usunięcia delegacji domeny. Dotychczas taki precedens nie miał miejsca. Natomiast oczekiwanie na wyrok sądu, na podstawie którego NASK będzie mógł usunąć delegację domeny, może trwać wiele lat, w czasie których poszkodowany może ponosić dalsze straty.Domeny a znaki towaroweW literaturze przedmiotu za konflikty typowe uważa się przypadki kolizji między oznaczeniami zarejestrowanymi w charakterze znaku towarowego i podobnymi do nich domenami w adresach stron WWW (J. Barta, R. Markiewicz, Internet a prawo). Chodzi mianowicie o sytuacje, w których jeden podmiot jest uprawniony z tytułu rejestracji znaku towarowego, a drugi podmiot ma przedmiotowy adres domenowy, składający się z oznaczenia identycznego bądź podobnego.Rejestracja znaku towarowego uchodzi za najpewniejszy sposób zagwarantowania jego ochrony prawnej. Na podstawie rejestracji uprawniony otrzymuje wyłączność na używanie znaku towarowego. Treść tego prawa została określona w przepisach artykułów 13 i 19 ustawy z dnia 31 stycznia 1985 r. o znakach towarowych (DzU 1985, nr 5, poz. 17 z późn. zm.) (?u.z.t.?).Znakiem towarowym, w rozumieniu u.z.t. może być ?znak nadający się do odróżniania towarów lub usług określonego przedsiębiorstwa od towarów lub usług tego samego rodzaju innych przedsiębiorstw? (art. 4 u.z.t.), w szczególności wyraz, rysunek czy kompozycja kolorystyczna.Zgodnie z art. 13 u.z.t. uprawnienie, które nabywa podmiot prawa z rejestracji znaku towarowego ma charakter pozytywny. Uprawniony nabywa ?wyłączne prawo używania znaku w obrocie gospodarczym na całym terytorium państwa dla towarów objętych rejestracją?. Należy zwrócić uwagę, iż w świetle art. 13 prawo z rejestracji daje wyłączność na komercyjne używanie zarejestrowanego oznaczenia oraz używanie tego oznaczenia w charakterze znaku towarowego. Ponadto przepis stanowi wyraźnie, iż wyłączność ta obejmuje używanie znaku na terytorium RP i dotyczy towarów objętych rejestracją (R. Chmura, W. Włodarczyk, Bezprawne używanie zarejestrowanych znaków towarowych w adresach domenowych w świetle ustawy o znakach towarowych, w Internet ? problemy prawne, praca zbiorowa pod redakcją R. Skubisza, Lublin 1999).Artykuł 13 u.z.t. określa pozytywne uprawnienie do używania zarejestrowanego oznaczenia oraz zakaz używania znaku towarowego przez osoby trzecie bez zgody uprawnionego. Jednakże uprawnienie do zakazu ma znacznie szerszy zakres niż uprawnienie pozytywne. Obejmuje ono bowiem nie tylko używanie oznaczenia zarejestrowanego i towarów objętych rejestracją, ale także używanie oznaczeń i towarów podobnych. Zgodnie z art. 19 u.z.t. ?bezpodstawnie używający zarejestrowanego znaku towarowego lub znaku do niego podobnego dla towarów objętych rejestracją lub podobnych do nich, w sposób stwarzający niebezpieczeństwo wprowadzenia w błąd odbiorców co do pochodzenia towarów, ponosi odpowiedzialność (?)?. Zatem, aby możliwa była ochrona znaku towarowego przed jego wykorzystaniem w charakterze adresu domenowego przez osobę nieuprawnioną muszą zostać spełnione następujące przesłanki:? adres domenowy jest używany w obrocie gospodarczym w charakterze znaku towarowego;? używanie znaku towarowego w nazwie domeny jest bezprawne;? adres domenowy jest używany w obrocie gospodarczym w charakterze znaku towarowego na terytorium RP;? istnieje odpowiednio rozumiane niebezpieczeństwo konfuzji.Przepisy art. 13 u.z.t. stanowią, iż ?używanie znaku towarowego polega w szczególności na umieszczeniu tego znaku na towarach objętych rejestracją lub ich opakowaniu, wprowadzaniu tak oznaczonych towarów do obrotu, umieszczaniu go na dokumentach związanych z wprowadzaniem tych towarów do obrotu albo na posługiwaniu się nim w polskich środkach masowego przekazu w celu reklamy?.Co należy zatem rozumieć pod pojęciem ?używania? adresu domenowego?? W literaturze przedmiotu (R. Chmura, W. Włodarczyk, op. cit.) za używanie adresu domenowego w obrocie gospodarczym uznaje się wszystkie te sytuacje, gdy adres ten identyfikuje strony www wykorzystywane przez przedsiębiorców w celach oferowania i zbytu towarów lub usług, a także w celu ich promocji, w tym reklamy. Ponieważ pojęcie obrotu gospodarczego na gruncie u.z.t. należy rozumieć bardzo szeroko, można pokusić się o stwierdzenie, że zawsze wtedy, gdy strony www będą wykorzystywane w jakimkolwiek związku z komercyjną działalnością danego przedsiębiorcy, adres domenowy identyfikujący te strony należy uznać za używany w obrocie gospodarczym.Używaniem w obrocie gospodarczym adresu domenowego będzie także jego zamieszczanie na produktach i ich opakowaniach, w reklamach, dokumentach i innych materiałach, o ile są one związane z komercyjną działalnością posiadacza adresu (R. Chmura, W. Włodarczyk). Warto zarazem zwrócić uwagę, iż każdy wydruk ze strony www zawiera adres internetowy tej strony. Zatem za każdym razem, kiedy internauta np. zapomni adresu danej strony www, ale odwiedzając ją wcześniej wydrukował z niej potrzebne informacje, będzie mógł łatwo odnaleźć dany adres. W takim przypadku każdy wydruk ze strony www pełni funkcję identyczną z papierem firmowym wykorzystywanym w korespondencji handlowej.Jednocześnie nie bez znaczenia jest to, iż zwykle internauta traktuje treść adresu internetowego tak jak firmę przedsiębiorstwa bądź jego znak (logo). Właśnie to ścisłe powiązanie zarejestrowanego znaku towarowego z adresem internetowym, zawierającym w sobie ten znak towarowy, podlega ochronie na podstawie u.z.t. Dlatego wykorzystanie znaku towarowego (lub jego zasadniczego elementu) przez konkurenta, który uczyni z tego znaku towarowego lub jego części składnik własnego adresu domenowego (lub własnej strony www) będzie naruszeniem uprawnienia z tytułu zarejestrowania znaku.Należy zwrócić uwagę, iż samo zarejestrowanie adresu domenowego nie stanowi używania w obrocie gospodarczym. Nie można również uznać, że adres domenowy jest używany w obrocie gospodarczym tylko na tej podstawie, że jest dostępny w internecie. Potwierdzeniem tej tezy może być np. postanowienie Federalnego Sądu Apelacyjnego w San Francisco, zgodnie z którym ?zwykłe zarejestrowanie adresu internetowego nie ustanawia prawa dla właściciela do otrzymania ochrony z tytułu znaku towarowego?.Będzie natomiast używaniem w obrocie gospodarczym proponowanie nabycia i zbywania adresu domenowego. Podobnie za takie używanie należy uznać utrzymywanie zarejestrowanego adresu domenowego w celu jego odsprzedaży lub oddania do odpłatnego korzystania, o ile cel ów jest niewątpliwy (R. Chmura, W. Włodarczyk, op. cit.).W literaturze przedmiotu zwraca się uwagę, iż uznanie, że adres internetowy jest używany w obrocie gospodarczym będzie w niektórych sytuacjach równoznaczne z wykazaniem używania go w charakterze znaku towarowego. Warunek używania w charakterze znaku towarowego spełni używanie domeny w sposób szczególny, tj. w celu właściwie rozumianej identyfikacji produktów.Adres domenowy nie stanowi znaku odróżniającego. Może on nabyć taki charakter jedynie wtedy, gdy odbiorcy będą go postrzegać jako oznaczenie identyfikujące. Zatem dopóki odbiorcy nie uznają domeny za znak odróżniający, dopóty ma ona charakter tylko swoistego kodu adresowego. Zdaniem R. Chmury i W. Włodarczyka adresy domenowe należy uznać za pewnego typu znaki odróżniające sensu largo. Są one oznaczeniami, których celem jest identyfikacja określonego miejsca w sieci www. Jednakże w przypadku, gdy identyfikowane za pomocą adresu domenowego strony www są stronami przedsiębiorcy i są związane z prowadzonym przez niego przedsiębiorstwem w taki sposób, że stanowią instrument komunikacji marketingowej, adresy domenowe mogą mieć charakter nie tylko znaku odróżniającego sensu largo, ale również znaku odróżniającego w sensie właściwym dla prawa własności przemysłowej.Kolejną przesłanką, która musi zostać spełniona, aby można było domagać się ochrony domen na podstawie art. 19 u.z.t., jest bezprawność zachowania się osoby trzeciej. Bezprawność tę należy rozumieć wąsko, tj. jako brak zgody uprawnionego na używanie zarejestrowanego oznaczenia lub oznaczenia podobnego dla towarów objętych rejestracją lub towarów podobnych. Zatem, aby używanie zarejestrowanego oznaczenia w adresie internetowym przez osobę trzecią było zgodne z prawem, konieczna jest wyraźna zgoda uprawnionego na używanie takiego oznaczenia dla towarów objętych rejestracją.Następnym warunkiem określonym w u.z.t. jest używanie adresu internetowego na terenie Rzeczypospolitej Polskiej. Domena krajowa.pl wskazuje, iż adres internetowy jest zarejestrowany w Polsce, ale domeny.pl w żadnym wypadku nie należy utożsamiać z terytorium RP. Natomiast za używany na terytorium RP należy uważać adres internetowy, który identyfikuje strony www, poprzez które dokonywany jest zbyt produktów, obejmujący swym zasięgiem terytorium RP (np. sklepy internetowe oferujące towary jedynie dla nabywców przebywających na terenie Polski bądź wręcz konkretnego miasta).Ryzyko konfuzjiOstatnią przesłanką z art. 19 u.z.t. jest ryzyko wprowadzenia w błąd co do pochodzenia towarów i usług. Możliwość wprowadzenia w błąd należy rozumieć jako istnienie ryzyka pomyłki (U. Promińska, Ustawa o znakach towarowych. Komentarz, Warszawa 1998). Z naruszeniem z art. 19 u.z.t. będziemy mieli zatem do czynienia, jeżeli nastąpi taka kolizja między zarejestrowanym znakiem towarowym a adresem internetowym, która stwarza ryzyko konfuzji. W praktyce należy zatem ustalić, czy produkty, dla których jest używany adres domenowy są identyczne z produktami, dla których zarejestrowane zostało oznaczenie, czy też produkty te są tylko podobne. Przy badaniu identyczności i podobieństwa oznaczeń oraz produktów w związku z kolizjami zarejestrowanych znaków towarowych i adresów domenowych należy zwrócić uwagę na dwie kwestie:? badanie identyczności i podobieństwa zarejestrowanego oznaczenia nie odnosi się do całego adresu domenowego, ale wyłącznie jego części odróżniającej? identyczności oznaczeń na gruncie art. 19 u.z.t. nie należy rozumieć jako całkowitej tożsamości; wystarczy, że są one prawie identyczne i za takie będą uchodzić w obrocie gospodarczym (R. Chmura, W. Włodarczyk).W podsumowaniu powyższych rozważań należy stwierdzić, iż adres domenowy nie jest chroniony ?sam z siebie? oraz ?jako taki?. Dopiero w określonej sytuacji jego używanie może mieć charakter bezprawny ze względu na naruszenie ograniczeń przewidzianych prawem. Uzyskanie takiej ochrony wymaga jednak spełnienia wielu warunków i w niektórych przypadkach może być utrudnione. Niemniej należy zaznaczyć, że nic nie stoi na przeszkodzie, aby po spełnieniu przesłanek przewidzianych w u.z.t. zarejestrować adres internetowy jako znak towarowy.
EMILIA OSIAK
Autorka jest prawnikiem w kancelarii Wierzbowski i Szubielska ? członka Landwell ? międzynarodowej sieci firm prawniczych współpracujących z PricewaterhouseCoopers
