Kiedy i jaki podatek od opcji menedżerskich?

Programy motywacyjne polegające na przyznawaniu kluczowym pracownikom spółek opcji na akcje są coraz popularniejsze. Nastręczają jednak trudności, jeśli chodzi o określenie zobowiązań podatkowych

Przy okazji dokonywania przez spółki publicznych emisji akcji na rynku regulowanym część z nich w tym samym czasie wdraża programy motywacyjne dla swojej kadry menedżerskiej w zakresie przyznania jej opcji na akcje. Programy opcyjne (tzw. opcje menedżerskie) mogą być skierowane tylko do ściśle określonego adresata – tj. do pracowników spółki dokonującej publicznej emisji akcji. Z tego powodu, aby można było przyznać opcje na akcje członkom zarządu spółki i członkom jej rady nadzorczej, zostają oni zatrudnieni na podstawie umowy o pracę. Warunki przyznania opcji na akcje z reguły wskazują, że spółka przyznaje wybranym pracownikom nieodpłatnie opcje na zakup jej akcji w określonym w przyszłości terminie po umówionej cenie. Cenę tę ustala się co do zasady na poziomie ceny obowiązującej w momencie przyznania opcji lub na poziomie niższym albo nawet po cenie równej zero. Warunki programów opcji menedżerskich mogą przewidywać ograniczenia w zbywalności przyznanych opcji (zakaz zbycia opcji przez ich posiadacza), mogą przewidywać również odroczenie terminu realizacji opcji lub wskazywać obowiązek określonego czasu pracy w spółce.

[srodtytul]Krok pierwszy – przekazanie opcji[/srodtytul]

I tu rodzi się pytanie – kiedy powstaje obowiązek podatkowy dla pracownika spółki otrzymującego opcje menedżerskie? Czy przyznane nieodpłatnie opcje na akcje dla pracownika dające prawo do nabycia akcji spółki po cenie umówionej (niższej niż cena rynkowa akcji w momencie realizacji opcji) podlegają opodatkowaniu już w momencie przyznania opcji, czy może dopiero w momencie ich realizacji? Kolejne pytanie dotyczy określenia źródła przychodu dla pracownika z tytuły otrzymanych opcji. Jeśli przyznana nieodpłatnie opcja podlega opodatkowaniu, to czy jest opodatkowana jako przychód ze stosunku pracy (zgodnie ze skalą podatkową – 18 proc. lub 32 proc.), czy też podlega opodatkowaniu jako zysk kapitałowy (opodatkowanie dochodu stawką 19 proc.). Dodatkowym zagadnieniem jest określenie konsekwencji podatkowych wynikających ze sprzedaży akcji nabytych w wyniku realizacji opcji oraz wskazanie konsekwencji przyznania pracownikowi spółki (osobie fizycznej) zaliczki przed faktyczną sprzedażą akcji (przedpłaty w związku z zawarciem umowy przedwstępnej) na poczet późniejszej sprzedaży akcji.

Nieodpłatne przyznanie opcji na akcje pracownikowi, uprawniające w przyszłości do nabycia akcji spółki na określonych warunkach, nie podlega opodatkowaniu jako „przychód w naturze” ze stosunku pracy. Co do zasady, wartość opcji dla celów podatkowych nie jest możliwa do ustalenia w precyzyjny sposób, ponieważ nie istnieje rynek obrotu takimi opcjami na akcje, a dodatkowo przyznane opcje mają charakter niezbywalny (a tak jest co do zasady).

Dodatkowo wynikająca z art. 24 ust. 11 ustawy o PIT szczególna regulacja wskazuje, że dochód stanowiący nadwyżkę pomiędzy wartością rynkową akcji objętych przez osoby uprawnione na podstawie uchwały walnego zgromadzenia a wydatkami poniesionymi na ich objęcie nie podlega opodatkowaniu w momencie objęcia tych akcji. Przedmiotowa zasada ma zastosowanie do dochodu stanowiącego nadwyżkę pomiędzy wartością rynkową akcji a wydatkami poniesionymi na ich nabycie od spółki posiadającej osobowość prawną, która objęła te akcje wyłącznie w celu przeniesienia tytułu ich własności na osoby uprawnione na podstawie uchwały walnego zgromadzenia spółki będącej emitentem akcji.

Reasumując, należy wskazać, że co do zasady nieodpłatnie przyznane opcje na akcje dla pracowników spółki dokonującej ich emisji publicznej nie podlegają opodatkowaniu podatkiem dochodowym u osoby fizycznej ani jako przychód ze stosunku pracy, ani jako zysk kapitałowy.

Także objęcie akcji przez osobę fizyczną w wyniku realizacji posiadanych opcji na akcje w ramach programów opcyjnych nie podlega opodatkowaniu w momencie realizacji opcji – gdy nabycie akcji następuje po cenie niższej niż cena rynkowa – ani jako przychód ze stosunku pracy, ani jako zysk kapitałowy.

[srodtytul]Krok drugi – sprzedaż akcji[/srodtytul]

Sprzedaż akcji podlega jednak opodatkowaniu jako zysk kapitałowy. Osoba fizyczna dokonująca sprzedaży nabytych w taki sposób akcji powinna wykazać przychód w wysokości ceny sprzedaży akcji (przy zastrzeżeniu, że cena ta nie może odbiegać od ceny rynkowej w momencie sprzedaży) oraz ma prawo do rozpoznania kosztów uzyskania przychodów – wydatków poniesionych na nabycie lub objęcie akcji. Jednak jeśli akcje zostały objęte nieodpłatnie lub po cenie umówionej w opcji menedżerskiej, to koszt nabycia wynosi zero lub jest równy wydatkom rzeczywiście poniesionym na nabycie przedmiotowych akcji.

W przypadku transakcji na akcjach dokonywanych przez osoby fizyczne nie występuje płatnik podatku – a więc to podatnik (osoba fizyczna dokonująca transakcji) powinna rozliczyć przychody i koszty dotyczące tej transakcji w terminie do końca kwietnia roku następnego po tym, w którym miała miejsce transakcja zadeklarowana w PIT-38. Dochód jest opodatkowany stawką 19 proc. Zatem, jeżeli osoba fizyczna uzyskała faktyczny dochód z transakcji sprzedaży, opodatkowanie jest odroczone do końca kwietnia roku następnego, a dodatkowo podatnik ma prawo do rozliczenia straty podatkowej z tego źródła przychodu – tj. z kapitałów pieniężnych – np. w innych transakcjach na papierach wartościowych. Podatnik ma możliwość rozliczenia straty podatkowej w okresie pięciu lat w wysokości nie wyższej niż 50 proc. straty w każdym roku.

[srodtytul]Dodatkowy element – zaliczka[/srodtytul]

Ostatnim zagadnieniem dotyczącym sposobu opodatkowania otrzymanych środków z tytułu posiadanych przez osobę fizyczną opcji na akcje jest zaliczka (przedpłata) otrzymana od np. biura maklerskiego na poczet późniejszego rozliczenia transakcji sprzedaży akcji. W ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych za przychody z kapitałów pieniężnych uważa się należne, choćby nie zostały faktycznie otrzymane, przychody z odpłatnego zbycia udziałów w spółkach mających osobowość prawną oraz papierów wartościowych (m.in. akcji), a także przychody z realizacji praw wynikających z papierów wartościowych wskazanych w ustawie o obrocie instrumentami finansowymi.

Należy zatem rozstrzygnąć, czy wartość zaliczki przekazanej osobie fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej na poczet późniejszego rozliczenia transakcji sprzedaży akcji stanowi dla niej przychód podlegający opodatkowaniu. Problem polega na tym, że w przypadku osób fizycznych (oraz osób prawnych) prowadzących działalność gospodarczą wartość przekazanej zaliczki lub zadatku nie stanowi przychodu podlegającego opodatkowaniu. Dopiero w momencie zaliczenia zaliczki lub zadatku na poczet rozliczenia transakcji sprzedaży powstaje przychód podatkowy.

W przypadku osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej, zgodnie z art. 17 ust. 1 pkt 6 ustawy o PIT, obowiązuje zasada memoriałowego rozpoznania przychodu, tzn. przychodem jest wartość należna niezależnie od tego, czy została ona faktycznie otrzymana (przychód podlega opodatkowaniu najpóźniej w momencie faktycznego otrzymania przychodu). Jednak w odniesieniu do opodatkowania zysków kapitałowych nie ma przepisu wyłączającego wartość zaliczki lub zadatku z przychodu podatkowego (jak to jest w przypadku prowadzenia działalności gospodarczej). Pod względem prawno-podatkowym zaliczka lub zadatek ma charakter zwrotny, tzn. do momentu rozliczenia transakcji nie ma charakteru ostatecznego. Środki otrzymane jako zaliczka lub zadatek zostają zaliczone na poczet rozliczenia transakcji dopiero w momencie realizacji danej transakcji (lub odstąpienia od umowy). Organy skarbowe nie przedstawiły jeszcze swojego stanowiska w tym względzie. Powstaje istotna wątpliwość co do uznania kwot zaliczki przewidzianej w umowie przedwstępnej, przekazanej na poczet sprzedaży akcji, za przychód osoby fizycznej otrzymującej taką zaliczkę w zakresie przychodów z kapitałów pieniężnych na moment ich otrzymania. Przychód ten podlegałby opodatkowaniu na koniec kwietnia roku następnego, po otrzymaniu zaliczki.

Z uwagi na brak szczególnego przepisu w ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych w zakresie opodatkowania zysków kapitałowych dotyczącego wyłączenia zaliczki z przychodów podatkowych należy wskazać, że organy skarbowe mogą uznać, że otrzymane środki finansowe (nawet w formie zaliczki) powodują powstanie przychodu podatkowego. Zatem wszystkie środki finansowe przekazane osobie fizycznej na podstawie zawartej umowy przedwstępnej dotyczącej późniejszej sprzedaży akcji będą podlegały opodatkowaniu w momencie ich przekazania.

[i]Andrzej Dmowski, dyrektor departamentu doradztwa podatkowego, BDO[/i]