Leasing bez szczegółowych rozwiązań

Rachunkowość transakcji leasingowych jest jedną z najtrudniejszych i najbardziej skomplikowanych obszarów prawa bilansowego.

Mimo dynamicznie rozwijającej się branży i obecności na rynku od blisko 15 lat wielu firm leasingowych, krajowe przepisy rachunkowości nie zawierają dotąd szczegółowych rozwiązań.

Potwierdzeniem tych trudności jest historia dopuszczenia spółek leasingowych do obrotu publicznego. Ze względu na specyficzne zasady rachunkowości stosowane w sektorze leasingowym, KPWiG przez długi okres blokowała dopuszczenie spółek leasingowych do obrotu publicznego. BDO Polska zaproponowała zmiany w zasadach rachunkowości, oparte na zastosowaniu Międzynarodowych Standardów Rachunkowości, które zostały zaakceptowane przez KPWiG i umożliwiły dopuszczenie pierwszej spółki tego sektora, mianowicie Leasco - do obrotu publicznego na początku 1999 roku. W ślad za tym BDO przygotowała emisje kolejnych spółek tego sektora.

Przyjęte w nowelizacji ustawy o rachunkowości w 2002 roku zasady ograniczają się wyłącznie do kwestii ogólnych i nie umożliwiają czytelnikowi sprawozdania finansowego na dokonanie głębszej analizy. Kolejną charakterystyką rachunkowości leasingu jest jej kompletny brak powiązania z przepisami podatkowymi.

W niniejszym artykule zaprezentowano wytyczne Międzynarodowych Standardów Rachunkowości: "MSR, 17 Leasing", który stanowi wzorzec dla wielu krajowych jednostek, a w przypadku spółek giełdowych obligatoryjne zasady rachunkowości.

Właściwości i klasyfikacja leasingu

Leasing jest szczególną formą finansowania inwestycji, umożliwiającą inwestorowi korzystanie z dóbr inwestycyjnych, bez konieczności ich zakupu. Warunki leasingu mogą zostać dowolnie ustalone przez strony i są często wielowymiarowe.

W szerokim tego słowa znaczeniu leasing obejmuje notyfikowaną umową transakcję, polegającą na oddaniu przez jedną stronę (leasingodawcę lub finansującego) drugiej (leasingobiorcy lub korzystającemu) rzeczy (przedmiotu leasingu) do odpłatnego korzystania. Po zakończeniu okresu umowy leasingobiorca może, ale nie musi, zakupić przedmiot umowy.

Opłata leasingowa płacona przez leasingobiorcę (w trakcie jednej lub wielu umów) jest najczęściej tak ustalana, że w objętym umową okresie leasingodawca otrzymuje nie tylko zwrot kapitału zaangażowanego w przedmiot leasingu, lecz także pokrywa koszt swego działania i zysk. Mimo wielu wariantów, umowy leasingowe mają następujące cechy wspólne:

l własność przedmiotu leasingu należy zawsze do leasingodawcy, leasingobiorca wnosi natomiast za korzystanie z przedmiotu leasingu opłatę rozłożoną w czasie,

l leasingodawca może tylko w szczególnych przypadkach, określonych w umowie, odebrać korzystającemu przedmiot leasingu (w drodze wypowiedzenia umowy), jeśli leasingobiorca nie wywiązuje się z jej warunków,

l leasingobiorca nabywa uprawnienia wynikające z umowy, ale też bierze na siebie obowiązki określone w umowie, przy czym zapłata czynszu zawsze jest wyrażona w pieniądzu,

l w niektórych umowach leasingu przewidziane jest dla korzystającego (leasingobiorcy) prawo zakupu przedmiotu leasingu albo odnowienia lub przedłużenia umowy (jest to tak zwana opcja zakupu). W większości przypadków warunki opcji są z góry określane.

W praktyce charakter transakcji określa rodzaj leasingu, przy czym zawartą umowę można sklasyfikować jako:

l leasing operacyjny lub

l leasing finansowy.

Leasing operacyjny

Ta forma leasingu charakteryzuje się okresem trwania umowy krótszym od okresu ekonomicznej przydatności przedmiotu leasingu, a suma opłat leasingowych za okres trwania umowy jest zazwyczaj niższa od wartości przedmiotu umowy. Tym samym transakcja ma charakter zbliżony do zwykłej dzierżawy.

W rachunku zysków i strat leasingodawcy dominują przychody z tytułu dzierżawy (najmu), a główną pozycję kosztów stanowi amortyzacja przedmiotów leasingu oraz odsetki, jakie leasingodawca ponosi w związku z zakupem na kredyt majątku będącego przedmiotem leasingu.

U leasingobiorcy zawarta umowa znajduje wyraz w jego rachunku zysków i strat w posLeasing finansowy

Ta forma leasingu nosi nazwę "finansowy", gdyż leasingodawca przyjął w zasadzie na siebie obowiązek finansowania inwestycji, w zamian za otrzymywane odsetki. Leasing finansowy jest zazwyczaj zawierany na dłuższy czas, a suma opłat leasingowych (raty kapitałowe i odsetki) plus opłaty dodatkowe na pokrycie kosztów i zysk leasingodawcy jest - po zakończeniu umowy - z reguły wyższa od wartości przedmiotu leasingu.

W przypadku leasingu finansowego działalność gospodarcza leasingodawcy jest zbliżona do działalności banku. Główne i newralgiczne pozycje w rachunku zysków i strat leasingodawcy to przychody z tytułu odsetek i opłat, a po stronie wydatków - koszty sfinansowania zakupionych i oddanych w leasing przedmiotów umowy.

Dla leasingobiorcy uiszczane przez niego opłaty mają charakter spłaty wartości przedmiotu leasingu (zaciągniętego zobowiązania) oraz wynagrodzenia poniesionych kosztów, wywołanych odroczeniem płatności.

Prezentacja leasingu

w sprawozdaniu finansowym zależy od klasyfikacji

leasingu

W tradycyjnej rachunkowości, kładącej nacisk na prawo własności do użytkowanego majątku, koszty z tytułu użytkowania przedmiotu leasingu prezentowane są w rachunku zysków i strat jako koszty z tytułu dzierżawy - bez podziału na bliższe właściwości elementów składowych.

Odmienne stanowisko przyjęły wytyczne MSR, kierujące się zasadą wyższości treści nad formą.

W rachunku zysków i strat leasingobiorcy opłaty leasingowe należy podzielić na spłatę zobowiązań oraz koszty finansowe. Przyjęty w leasing finansowy majątek trwały należy zaprezentować w bilansie leasingobiorcy na równi z zakupionymi środkami trwałymi, a należną leasingodawcy ceną nabycia (bez odsetek) należy w bilansie wykazać jako zobowiązanie.

Wedle tych zasad leasing finansowy w sprawozdaniu finansowym leasingobiorcy jest zaprezentowany w taki sam sposób, jakby leasingobiorca dokonał samodzielnego zakupu, finansując inwestycję tradycyjnym kredytem inwestycyjnym. Wyższość treści nad formą polega tutaj na tym, że mimo tak przyjętej ewidencji leasingobiorca nie nabył prawa własności do wydzierżawionego majątku.

Przyjmując proste założenie, że marża (przychody finansowe) firmy leasingowej, występującej tutaj w sensie ekonomicznym jako pożyczkodawca, jest taka sama jak marża (odsetki) banku udzielającego kredytu inwestycyjnego, rachunek zysków i strat oraz bilans obydwu jednostek powinien odzwierciedlać te same skutki finansowe.

Kolizja bilansowej

i podatkowej klasyfikacji

leasingu

Definicje leasingu w prawie bilansowym i podatkowym są zasadniczo odmienne. W przepisach podatkowych obowiązujących od 2001 roku określono kryteria, które są decydujące przy określeniu, czy prawo amortyzacji przysługuje finansującemu (leasingodawcy) lub korzystającemu (leasingobiorcy).

Kryteria te dotyczą:

- przysługującego finansującemu prawa do ulg lub zwolnień,

- określonego w umowie terminu trwania umowy w stosunku do normowanego przepisami podatkowymi okresu amortyzacji,

- wielkości sumy opłat leasingowych, stanowiących jako minimum wartość przedmiotu leasingu,

- zapisu umowy przyznającego prawo amortyzacji finansującemu lub korzystającemu.

Kryteria te nie pokrywają się z warunkami określonymi w Standardzie, co w konsekwencji prowadzi w większości przypadków do sytuacji, kiedy umowa według przepisów podatkowych klasyfikowana jest tak, jak leasing operacyjny, a według zasad bilansowych wymaga zakwalifikowania jako leasing finansowy.

Klasyfikacja i zasady

prezentacji leasingu

w sprawozdaniu finansowym w oparciu o MSR 17

MSR 17 uzależnia sposób ujęcia operacji leasingu w księgach i sprawozdaniach finansowych leasingodawcy i leasingobiorcy od tego, czy chodzi o leasing finansowy czy operacyjny.

Przyjęta w MSR klasyfikacja leasingu opiera się na kryterium podziału wielkości możliwego ryzyka lub możliwych korzyści, jakie dla właśPrzy ocenie ryzyka operacyjnego oraz możliwych korzyści, należy się przy tym kierować zasadą - wyższości treści nad formą zdarzenia gospodarczego.

Jako przykłady ryzyka operacyjnego można wskazać straty wynikające z: niewykorzystania zdolności produkcyjnych, zmian technologii lub innych okoliczności, a jako przykłady korzyści: zagwarantowanie ceny zakupu po ustalonej cenie, możliwość odsprzedaży przedmiotu leasingu po zakończeniu umowy, zapewnioną eksploatację itp.

MSR 17 nie określa bliższych, obiektywnie ustalonych kryteriów ułatwiających ustalenie stopnia ryzyka i korzyści związanych z daną transakcją, operują wyłącznie pojęciem "istotnych korzyści".

Amerykańskie standardy (US GAAP) wyznaczają natomiast obiektywne wstępnie ustalone kryteria, takie jak wielkość zapłaconych opłat leasingowych w stosunku do ceny nabycia przedmiotu leasingu, długości zawartej umowy, atrakcyjność opcji zakupu po zakończeniu okresu umowy itp.

Mimo pozornych różnić, obydwa standardy zawierają takie same kryteria klasyfikacji leasingu finansowego.

W myśl obu standardów, do leasingu finansowego zalicza się każdą umowę najmu lub dzierżawy, która spełnia choćby jeden z poniższych warunków:

l leasingobiorca nabywa prawo własności do przedmiotu leasingu po zakończeniu umowy,

l leasingobiorcy przysługuje opcja zakupu przedmiotu leasingu po cenie niższej od jego wartości rynkowej na dzień wykorzystania opcji zakupu, przy czym prawdopodobne jest, że opcja ta będzie wykorzystana,

l jeżeli brak w umowie takiej opcji, to umowa leasingu musi być zawarta na cały lub prawie cały przewidywany ekonomiczny okres użytkowania przedmiotu leasingu (według US GAAP minimum 75% tego okresu),

l zdyskontowana wartość przewidywanych opłat leasingowych za okres umowy jest co najmniej równa lub prawie równa (wg US GAAP nie mniejsza niż 90% wartości rynkowej (ceny nabycia) przedmiotu leasingu na dzień zawarcia transakcji),

l umowę zawarto bez możliwości jej wypowiedzenia, a jeżeli nie - to wszystkie koszty i straty leasingodawcy spowodowane rozwiązaniem umowy zostaną pokryte przez leasingobiorcę,

l w przypadku możliwości przedłużenia umowy, ta przyznaje leasingobiorcy znaczne korzyści, np. znaczną obniżkę opłat leasingowych, zwiększając tym samym prawdopodobieństwo przedłużenia umowy,

l przedmiot leasingu jest urządzeniem specjalistycznym o bardzo ograniczonym zakresie wykorzystania, bez możliwości jego wykorzystania przez leasingodawcę.

Jeżeli umowa nie spełnia żadnego z wyżej przedstawionych warunków oraz nie występują inne przesłanki wskazujące na to, że ryzyko i korzyści wynikające z użytkowania przedmiotu leasingu przypadają korzystającemu, to jej przedmiotem jest leasing operacyjny.

MSR jak i US GAAP określają, równolegle do klasyfikacji, zasady wykazania operacji leasingu w sprawozdaniu finansowym leasingodawcy i leasingobiorcy, zależnie od tego, czy jest to leasing finansowy czy operacyjny.

Prezes firmy konsultingowej BDO