Do czego jest nam potrzebne sprawozdanie finansowe

Jedną z naczelnych zasad sprawozdawczości finansowej jest przedstawienie sytuacji jednostki w sposób rzetelny i jasny.

Sprawozdanie finansowe jest podstawowym źródłem informacji o działalności przedsiębiorstwa i jej skutkach finansowych. Na jego podstawie decyzje gospodarcze podejmują aktualni i potencjalni inwestorzy, wierzyciele oraz pozostałe podmioty z otoczenia jednostki. W ciągu ostatnich kilkunastu lat zmieniły się warunki funkcjonowania przedsiębiorstw na rynku, zmieniły się formy prowadzenia działalności, mamy do czynienia z coraz bardziej wyrafinowanymi formami pozyskiwania finansowania, zaczęły powstawać coraz bardziej złożone struktury kapitałowe, biorące udział w coraz bardziej kompleksowych i niejednokrotnie skomplikowanych transakcjach.

Podstawowy cel sprawozdawczości finansowej pozostaje jednak niezmienny – dostarczenie czytelnikom sprawozdań finansowych informacji użytecznych, tj. przydatnych w procesie decyzyjnym.

W dobie upowszechnienia najnowszych technologii i natłoku docierających zewsząd informacji kryterium użyteczności informacji nabiera kluczowego znaczenia. Znalazło to odzwierciedlenie w pracach Rady Międzynarodowych Standardów Rachunkowości (IASB), która we wrześniu 2010 r. zaktualizowała rozdział 1 „Założeń koncepcyjnych sporządzania i prezentacji sprawozdań finansowych", wyraźnie stawiając przed sprawozdawczością finansową cel użyteczności.

W rozdziale 3 tychże „Założeń..." zdefiniowane zostały na nowo cechy informacji użytecznych, tj. „przydatność" i „wierne przedstawienie", które zastąpiły dotychczasowe cechy (zrozumiałość, wiarygodność, przydatność i porównywalność). Zgodnie z nową koncepcją, użyteczność informacji wzrasta, jeśli jest ona dodatkowo „porównywalna, weryfikowalna oraz podana w odpowiednim czasie i zrozumiała".

Uzupełnieniem prac IASB nad weryfikacją „Założeń koncepcyjnych..." mających na celu podniesienie jakości wytycznych będących podstawą sporządzania sprawozdań finansowych jest realizowana równolegle inicjatywa dotycząca ujawniania informacji, tzw. Disclosure Initiative.

Potrzebę podjęcia takiej inicjatywy doskonale naświetlił Hans Hoogervorst, prezes IASB, w przemówieniu na konferencji w Amsterdamie w czerwcu 2013 r. Myśl przewodnią jego wystąpienia stanowił komunikat: „odejdźmy od gotowych wzorów sprawozdań" („break the boilerplate").

Prezes IASB zwrócił uwagę na potrzebę zdecydowanej poprawy jakości ujawnień w sprawozdaniach finansowych. Podkreślił, że „sprawozdania finansowe pęcznieją jak balony, jakkolwiek ilość przydatnych informacji w nich zawartych nie wzrasta w analogicznym tempie". Wskazał również, iż „Istnieje ryzyko, że raporty roczne przedsiębiorstw staną się dokumentami formalnymi, w których dąży się do spełnienia wszystkich wymogów w zakresie ujawnień, zamiast narzędziem komunikacji z odbiorcami". To prawda, że sprawozdania finansowe stają się coraz dłuższe, trudniejsze do zrozumienia, a ich zbytnia szczegółowość utrudnia niejednokrotnie dostrzeżenie informacji istotnych. Według Hoogervorsta, przyczyna zauważonych problemów tkwiła w zbyt rygorystycznych sformułowaniach standardów dotyczących obowiązkowych ujawnień, jak również w podejściu sporządzających sprawozdania jednostek, które skupiają się na przygotowaniu wszystkich ujawnień ze wszystkich standardów (również takich, które nie są istotne ani pod względem ilościowym ani jakościowym i w związku z tym nie zwiększają wartości użytkowej raportów), zamiast na uwypukleniu informacji istotnych. Swoje wystąpienie prezes IASB zakończył prezentacją ośmiopunktowego planu działań, który wyznaczył dalsze kierunki prac IASB mające na celu wzrost użyteczności sprawozdań finansowych. Prace te doprowadziły m.in. do zmiany w MSR 1 „Prezentacja sprawozdań finansowych".

RZETELNOŚĆ I PRZEJRZYSTOŚĆ

Jedną z naczelnych zasad sprawozdawczości finansowej jest przedstawienie sytuacji jednostki w sposób rzetelny i jasny. Osiągnięcie tego celu jest możliwe dzięki stosowaniu odpowiednich standardów (zasad) rachunkowości do wyceny i ujmowania skutków odpowiednich transakcji oraz zapewnienie wymaganych tymi standardami ujawnień. W przypadku sprawozdawczości przygotowywanej zgodnie z MSSF wymagania co do zakresu ujawnień ujęte są w poszczególnych standardach. Konstrukcja taka nakłada na jednostki obowiązek dbania o zgodność z wymogami wszystkich stosowanych MSSF i MSR, co w praktyce może skutkować rosnącą objętością sprawozdań finansowych. Tak jak wspominaliśmy powyżej, niejednokrotnie zmniejsza to użyteczność i przejrzystość sprawozdań dla odbiorców. Prace IASB nad inicjatywą dotyczącą ujawnień objęły kilka projektów, w tym m.in. bardzo istotne zmiany w MSR 1 „Prezentacja sprawozdań finansowych" oraz planowany przegląd wymagań w zakresie ujawnień w poszczególnych standardach.

Zmiany wprowadzone do MSR 1 i obowiązujące od początku 2016 r. nie są na pierwszy rzut oka duże – nie zmienia się wymagany zakres sprawozdania finansowego, zasady sporządzenia, wymóg ujawnienia stosowanych zasad rachunkowości, jak również zawarcia ujawnień wymaganych standardami. Zmiany mają bardziej charakter wyjaśniający intencje IASB stojące za dotychczasowymi założeniami MSR 1 oraz MSSF jako całokształtu zasad rachunkowości i obowiązują dla sprawozdań finansowych sporządzonych za okresy zaczynające się 1 stycznia 2016 r. lub później.

KONCEPCJA ISTOTNOŚCI

W zmienionym MSR 1 położono nacisk na stosowanie koncepcji istotności, nie tylko w zakresie głównych części sprawozdania, takich jak sprawozdanie z sytuacji finansowej czy też sprawozdanie z całkowitych dochodów, ale również w zakresie poszczególnych not wynikających z każdego stosowanego standardu.

W praktyce oznacza to, że zgodnie z intencją twórców standardów, przygotowując noty objaśniające, nie należy automatycznie ujmować każdego ujawnienia wymaganego danym standardem, a tylko te, które wnoszą do sprawozdania informacje istotne dla użytkowników sprawozdań finansowych. Wymaga to oczywiście zastosowania osądu od samych sporządzających sprawozdanie finansowe. Dodatkową przesłanką przemawiającą za powyższą zmianą jest wyrażone przez IASB przekonanie, że informacje nieistotne mogą czasem przesłaniać informacje istotne w sprawozdaniu. Podkreślono również fakt, że pozycje wskazane w MSR 1 jako wymagane (np. wymagany minimalny zakres pozycji w sprawozdaniu z sytuacji finansowej) mogą być dodatkowo uszczegóławiane już w głównych częściach sprawozdania finansowego, jeśli prowadzi to do jaśniejszego przedstawienia sytuacji finansowej. Zmieniono również sformułowania w standardzie, które, w ocenie IASB, były dotychczas interpretowane jako narzucenie kolejności not w sprawozdaniu finansowym.

POPRAWA JAKOŚCI UJAWNIEŃ

Oprócz inicjatywy IASB działania zmierzające do poprawy jakości sprawozdań finansowych zostały podjęte przez ESMA i znalazły wyraz w stanowisku wydanym w 2015 r., dotyczącym poprawy jakości ujawnień w sprawozdaniach finansowych (2015/ESMA/1609). Stanowisko to poruszyło przede wszystkim problem niedostosowania sprawozdań do specyfiki działalności jednostki sporządzającej, wykorzystywania generycznych wzorców sprawozdań finansowych i opisów w nich zawartych. Zwrócono również uwagę na brak krytycznego podejścia w doborze not ze względu na skupienie się tylko na formalnej zgodności z wymogami standardów – zapewnieniu, że wszystkie wymagane noty pojawią się w sprawozdaniu finansowym. W odpowiedzi na te obserwacje, w stanowisku sformułowano zasady, które powinny być uwzględnione przy sporządzaniu raportów rocznych: stosowanie zasady istotności i ciągła ocena poszczególnych ujawnień w tym zakresie, zwiększanie czytelności sprawozdań (przemyślany układ not, zwięzłość i spójność informacji), prezentowanie istotnych informacji w sposób przystępny dla odbiorcy oraz dostosowanie całości sprawozdania do specyfiki jednostki (opowiadanie „własnej historii").

Jakość ujawnień w sprawozdaniach finansowych jest również jednym z kluczowych tematów poruszanych przez Komisję Nadzoru Finansowego w corocznym raporcie z analizy zgodności sprawozdań finansowych emitentów papierów wartościowych z wymogami MSSF. W ostatnim raporcie za 2016 r. Komisja – nawiązując do stanowiska ESMA – podkreśliła konieczność zapewnienia wysokiej jakości ujawnień w sprawozdaniach finansowych, co przyczyni się do wzrostu jakości sprawozdań, a tym samym poprawy przejrzystości informacji finansowych przydatnych dla inwestorów w procesie podejmowania decyzji. Zdaniem Komisji, podwyższenie jakości sprawozdań finansowych znalazłoby również odzwierciedlenie w zmniejszeniu liczby opinii o badanych sprawozdaniach zawierających zastrzeżenia oraz odmów wyrażenia opinii przez podmiot uprawniony do badania sprawozdania finansowego, dokonujący badania.

JAK PRZEŁOŻYĆ NOWE ZASADY NA SPORZĄDZENIE SPRAWOZDANIA FINANSOWEGO

W pierwszej kolejności warto przejrzeć dotychczasowe sprawozdania i zastanowić się, czy najważniejsze informacje dotyczące jednostki są w tym sprawozdaniu widoczne, ujawnienia są przejrzyste, nie zawierają informacji nieistotnych, które nie zwiększają użyteczności sprawozdania dla czytelników, przekaz sprawozdania jest spójny z innymi publikowanymi informacjami. Po takiej analizie należy się zastanowić, czy i które noty można ze sprawozdania usunąć ze względu na mało istotny wpływ dla przedstawienia w sposób rzetelny sytuacji jednostki. Następnie można przeorganizować sprawozdanie, umieszczając noty najważniejsze z punktu widzenia działalności jednostki na początku. Noty mogą być też zorganizowane tematycznie, np. grupy not związanych z aktywami trwałymi i ich finansowaniem, kapitałem obrotowym, zarządzaniem płynnością, zadłużeniem i kapitałem itp., zamiast tradycyjnego ich uszeregowania według listy pozycji z poszczególnych sprawozdań głównych. W celu zwiększenia czytelności warto też odejść od umieszczania długiego opisu stosowanych istotnych zasad rachunkowości przed wszystkimi notami liczbowymi. Bardziej przejrzyste jest ulokowanie odpowiedniego fragmentu polityki rachunkowości wraz z samą notą objaśniającą (grupą not), zawierającą informacje finansowe, łącznie z ujawnieniem osądów stosowanych przy wycenie pozycji.

PODSUMOWANIE

Proponowane zmiany wymagają jednorazowo istotnego nakładu pracy, ale z pewnością mogą przyczynić się nie tylko do zmniejszenia objętości sprawozdań, ale przede wszystkim do poprawy ich przyjęcia wśród odbiorców.

Zdecydowanie warto poświęcić teraz czas, tak aby w przyszłości skorzystać z lepszego postrzegania przedsiębiorstwa na rynku, co może zaprocentować np. przyciągnięciem długoterminowych inwestorów czy wzrostem zaufania innych uczestników rynku.

Prekursorem zmian była sama Rada Międzynarodowych Standardów Sprawozdawczości, która skróciła swój raport o 25 proc., jednocześnie zwiększając użyteczność informacji w nim zawartych.

A w Polsce za przykład mogą posłużyć niektóre duże spółki giełdowe, które już rozpoczęły fundamentalne zmiany swoich sprawozdań finansowych, dostosowując je do nowych wymogów MSR 1 (raporty niektórych z nich skrócone zostały nawet o kilkadziesiąt stron). Dzięki temu spółki te są w stanie dostarczyć bardziej użytecznych i zwięzłych informacji odbiorcom tych sprawozdań. Cecha ta może wkrótce stać się istotnym wyróżnikiem, w otoczeniu gospodarczym które nieustannie się zmienia i wymaga od jego uczestników ciągłego „filtrowania" potrzebnych danych.

Magdalena Turulska, samodzielny konsultant, dział doradztwa rachunkowego, KPMG

Marek Żyliński, menedżer, dział doradztwa rachunkowego, KPMG

Monika Warmbier, dyrektor, szef działu doradztwa rachunkowego dla przedsiębiorstw sektora niefinansowego, KPMG, członek kapituły konkursu „The Best Annual Report"