Co się zmieni w kontroli trzeźwości pracowników?

Przedsiębiorstwa transportowe, firmy budowlane, linie lotnicze, zakłady produkcyjne – wielu pracodawców czeka z niecierpliwością na nowe przepisy ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi dotyczące badania trzeźwości. Przepisy, które zapowiedziane zostały wiele miesięcy temu, ale ciągle czekają na wprowadzenie.

Dotychczasowe zasady były bardzo restrykcyjne dla pracodawców, którzy nie mogli samodzielnie kontrolować trzeźwości pracowników, a kontrola mogła być przeprowadzana jedynie w razie uzasadnionego podejrzenia, że pracownik jest pod wpływem alkoholu. Z jednej strony nałożono na pracodawców obowiązek zapewnienia pracownikom bezpiecznych higienicznych warunków pracy, a z drugiej znacznie ograniczono ich uprawnienia.

Obecnie w przypadku uzasadnionego podejrzenia, że pracownik stawił się do pracy w stanie po użyciu alkoholu albo spożywał alkohol w czasie pracy, pracodawca ma obowiązek nie dopuścić takiego pracownika do pracy. Jednak badanie trzeźwości pracownika – na żądanie pracodawcy albo na żądanie zainteresowanego pracownika – musi przeprowadzić uprawniony organ powołany do ochrony porządku publicznego (np. policja albo straż miejska), a zabiegu pobrania krwi może dokonać osoba posiadająca odpowiednie kwalifikacje zawodowe.

Co więcej, UODO od dłuższego czasu stoi konsekwentnie na stanowisku, że dane dotyczące stanu trzeźwości to dane o zdrowiu pracownika, których przetwarzanie, jako danych szczególnej kategorii, możliwe jest wyłącznie z inicjatywy pracownika.

Ta sytuacja ma się wkrótce zmienić.

Nowe przepisy umożliwią pracodawcom samodzielne prowadzenie w zakładach pracy wyrywkowych, prewencyjnych kontroli pracowników pod kątem używania alkoholu i innych substancji.

Takie kontrole będą jednak wymagały spełnienia kilku warunków:

1. Wprowadzenie kontroli trzeźwości będzie możliwe, gdy jest to niezbędne, aby zapewnić ochronę życia i zdrowia pracowników lub innych osób lub ochronę mienia.

2. Kontrola wymaga ustalenia zasad i wprowadzenia ich do odpowiednich regulacji wewnętrznych (w układzie zbiorowym, regulaminie pracy lub obwieszczeniu).

3. Zmiany muszą być uzgodnione ze związkami zawodowymi (jeżeli związki działają w danym zakładzie) zgodnie z odpowiednimi regułami.

4. Regulacje wewnętrzne powinny określać grupy pracowników objęte kontrolą, sposób jej przeprowadzenia (czas i częstotliwość), rodzaj urządzeń wykorzystywanych do kontroli.

5. Kontrole mogą dotyczyć również innych substancji działających podobnie do alkoholu (ich lista ma zostać określona w rozporządzeniu).

6. Pracownicy muszą być powiadomieni o wprowadzeniu kontroli trzeźwości na dwa tygodnie przed rozpoczęciem kontroli. Przy czym nowo zatrudniony pracownik powinien uzyskać odpowiednie informacje na piśmie albo elektronicznie, zanim rozpocznie pracę.

7. Kontrole powinny być prowadzone z poszanowaniem godności i intymności pracowników, zatem pracodawca powinien zadbać, aby o wyniku kontroli (zwłaszcza wskazującym na stan po użyciu alkoholu) nie dowiedziały się osoby postronne.

8. Kontrole mogą objąć również inne osoby współpracujące na podstawie umów zleceń, o dzieło oraz świadczące usługi w ramach własnej działalności gospodarczej (tzw. B2B).

9. Pracodawca określi zasady przetwarzania danych osobowych uzyskanych w związku z kontrolami.

Skoro uznano, że tylko ochrona życia i zdrowia oraz mienia uzasadnia prewencyjne kontrolowanie trzeźwości pracowników, natomiast w innych przypadkach pracodawca może to robić, jedynie mając uzasadnione podejrzenie wobec konkretnej osoby, to pracodawcy powinni już teraz zastanowić się, jak uzasadnić ewentualne kontrole w przypadkach nieoczywistych. Czy pracownicy działu sprzedaży mogą podlegać takim kontrolom? Z jednej strony nieprawidłowe wysyłanie ofert (co może się zdarzyć po alkoholu) nie prowadzi do zagrożenia zdrowia, z drugiej może prowadzić do poważnej szkody majątkowej. Dodatkowo, jeżeli pracownik działu sprzedaży korzysta z samochodu służbowego i odwiedza klientów, to jego nietrzeźwość bezpośrednio zagraża życiu i zdrowiu jego i innych. Te kwestie będą wymagały przemyślenia.

Nowe przepisy jasno wskazują, że jeżeli kontrola trzeźwości wykaże, że pracownik stawił się do pracy w stanie po użyciu alkoholu (albo nawet zachodzi uzasadnione podejrzenie), to pracodawca nie powinien dopuścić go do wykonywania obowiązków. Stan po użyciu alkoholu zachodzi, gdy zawartość alkoholu we krwi wynosi od 0,2 do 0,5 promila alkoholu we krwi (czyli zawartość ta jest równa lub niższa niż 0,25 mg w 1 dm3 wydychanego powietrza). Nowe przepisy są spójne z przepisami kodeksu wykroczeń dotyczącymi prowadzenia pojazdów.

Jeżeli jednak po badaniu okaże się, że pracownik był trzeźwy, czas jego nieobecności zostanie uznany za usprawiedliwiony, a pracownik zachowa prawo do wynagrodzenia.

Musimy wspomnieć o tym, że ustawodawca planuje wprowadzenie tych przepisów w życie w ciągu 14 dni od ich uchwalenia. Co oznacza, że pracodawca, który chce dokonywać kontroli trzeźwości, powinien w ciągu dwóch tygodni przygotować zasady prowadzenia kontroli, uzgodnić je z organizacjami związkowymi i albo zarejestrować w PIP (jeżeli zasady będą wprowadzane do układu zbiorowego w formie protokołu dodatkowego), albo ogłosić zmiany do regulaminu pracy w zakładzie i poczekać 14 dni na ich wejście w życie.

Nawet pracodawcy, którzy mają bardzo dobre relacje ze związkami zawodowymi, będą mieć kłopot z terminowym wprowadzeniem nowych zasad w swoich zakładach.

Niektóre związki zawodowe już teraz zapowiadają, że wprowadzenie takich regulacji będzie wymagać negocjacji, i oczekują od pracodawcy szczegółowego przedstawienia uzasadnienia objęcia kontrolą prewencyjną każdej grupy zawodowej.

W przedsiębiorstwach zatrudniających wielu pracowników ten proces może rozciągnąć się na miesiące.