Wagi ryzyka w bilansie i poza nim
Współczynnik wypłacalności banku wylicza się, dzieląc fundusze własne netto przez aktywa i zobowiązania pozabilansowe ważone ryzykiem - i mnożąc wynik przez 100. Komisja Nadzoru Bankowego sprecyzowała w swym zarządzeniu procentowe wagi ryzyka, przypisane poszczególnym kategoriom aktywów i zobowiązań pozabilansowych.Tak jak dotychczas, wartość funduszy własnych dla potrzeb wyliczenia współczynnika wypłacalności tworzą fundusze podstawowe (kapitał akcyjny, statutowy, udziałowy - inaczej kapitał I kategorii), pomniejszone o wartość akcji własnych i niektóre wartości niematerialne i prawne. Do tego dolicza się fundusze uzupełniające (II kategorii) - rezerwy nie związane z działalnością podstawową, fundusz inwestycyjny, fundusze przyswojone i inne. Pomniejszenia - to głównie brakujące kwoty rezerw oraz zaangażowanie kapitałowe w instytucjach finansowych. W swym grudniowym zarządzeniu KNB określiła sposób wyliczania mianownika równania - czyli procentowych wag ryzyka.Podmiot a ryzykoWaga ryzyka zależy przede wszystkim od podmiotu, którego dotyczy zobowiązanie lub należność. KNB podzieliło je na trzy klasy. I - najbezpieczniejsza - to rząd polski i NBP; państwa strefy A: instytucje z krajów Unii Europejskiej, OECD i państw, które podpisały Ogólne Porozumienie o Zaciąganiu Kredytów przez Międzynarodowy Fundusz Walutowy. To także KUKE, Bankowy Fundusz Gwarancyjny, a dla zobowiązań pozabilansowych - wiarygodne giełdy i izby rozliczeniowe.Do klasy II zaliczono banki ze strefy A oraz mające siedziby w Polsce, władze lokalne państw tej strefy i polskie samorządy lokalne oraz banki rozwoju wielostronnego. Wszystkie pozostałe podmioty zaliczono do klasy III.Aktywa: od 0 do 100%Za pozbawione ryzyka - a zatem mające wagę ryzyka równą 0% - KNB uznaje gotówkę, rezerwy banków zrzeszonych, należności od podmiotów klasy I oraz tę część należności od klasy II, która została zabezpieczona gotówką, gwarancjami lub papierami wartościowymi - w tych dwóch przypadkach tylko, jeżeli gwarantem lub emitentem jest podmiot klasy I. Podobnie jest w przypadku papierów wartościowych.Pozostałe należności od podmiotów klasy II obarczone są 20-proc. wagą ryzyka, podobnie jak zabezpieczone należności od reprezentantów klasy III i dłużne papiery wartościowe podmiotów klas II i III. Waga ryzyka 50% to należności od podmiotów klasy III, zabezpieczone hipoteką na nieruchomości oraz bilansowe konta rozrachunkowe. 100-proc. waga ryzyka - to wszystkie pozostałe należności, a zatem np. kredyty bez zabezpieczenia hipotecznego.Opcje i transakcje terminoweZerową wagą ryzyka objęto, w przypadku zobowiązań pozabilansowych, nie wykorzystane udzielone zobowiązania kredytowe oraz transakcje sprzedaży opcji. Jeżeli zabezpieczeniem akredytywy lub innego zobowiązania jest towar - waga ryzyka wynosi 20%. Pozostałe akredytywy oraz gwarancje to ryzyko 50-proc. - pod warunkiem, że nie dotyczą aktywów osób trzecich. W tym bowiem przypadku waga ryzyka wynosi 100%, podobnie jak w przypadku akceptów, poręczeń wekslowych.Uzupełnieniem dla wag ryzyka zobowiązań pozabilansowych są wagi ryzyka kontrahenta. Ich wartość waha się od 0% (podmioty klasy I) do 100% (klasa III bez zabezpieczenia).Liczenie współczynnikaZnając wartość funduszy własnych netto i wartość ważonych ryzykiem aktywów i zobowiązań pozabilansowych, można by już wyliczyć współczynnik wypłacalności banku, gdyby nie jeden problem. Komisja zarządziła bowiem, by w przypadku, gdy spłata należności uzależniona jest od podmiotu innego niż dłużnik, należy wybrać wyższą z wag - dłużnika lub tego właśnie podmiotu (stąd wagi ryzyka kontrahenta). Po dokonaniu tej operacji wylicza się współczynnik. Zgodnie z ustaleniami międzynarodowymi, nie powinien on być niższy niż 8%. W Polsce nie obowiązuje jeszcze drugie ustalenie bazylejskiego Komitetu Nadzoru Bankowego. Zgodnie z nim stosunek funduszy I kategorii do aktywów i zobowiązań pozabilansowych ważonych ryzykiem nie powinien być niższy niż 4%.
PRZEMYSŁAW SZUBAŃSKI
