Na całym niemal świecie ? tam gdzie funkcjonują rynki kapitałowe ? ogromną popularnością cieszą się, wymyślone w latach dwudziestych w Stanach Zjednoczonych, fundusze powiernicze (inwestycyjne). Jak wynika ze statystyk Europejskiej Federacji Funduszy i Towarzystw Inwestycyjnych, na świecie działa około 40 tys. funduszy, których aktywa liczone są w bilionach dolarów. W Polsce ten rynek jest stosunkowo młody. Pierwsze fundusze powstały w I połowie lat 90. Obecnie na rynku funkcjonuje ich już około 90, a zgromadzono nich w sumie około 5,7 miliarda zł. Czym są, jak się dzielą, i czym się kierować przy ich wyborze?

Łukasz Piasta

Czym jest fundusz?Z prawnego punktu widzenia fundusz inwestycyjny jest instytucją zbiorowego inwestowania, posiadającą osobowość prawną. Fundusz zajmuje się lokowaniem pieniędzy klientów (zwanych uczestnikami). Pieniądze wpłacane do funduszu tworzą tzw. masę majątkową, która jest inwestowana w różne instrumenty rynku kapitałowego (akcje, obligacje, bony skarbowe itd.). Funduszem zarządza towarzystwo funduszy inwestycyjnych, które jest wyspecjalizowaną instytucją finansową, zatrudniającą doradców inwestycyjnych, posiadających licencję Komisji Papierów Wartościowych i Giełd. Zadaniem tych osób jest śledzenie wszelkich informacji, dotyczących gospodarki, poszczególnych sektorów i przedsiębiorstw, analizowanie trendów i rekomendacji. Na tej podstawie podejmują oni decyzje inwestycyjne, polegające na wyborze do portfela funduszu papierów wartościowych. Ich zadaniem jest taki dobór składników portfela, aby przynieść klientom zysk wyższy, niż mogliby osiągnąć inwestując samodzielnie.Działalność towarzystwa jest regulowana ustawą o funduszach inwestycyjnych i nadzorowana przez Komisję Papierów Wartościowych i Giełd. Majątek funduszu jest rozdzielny z majątkiem towarzystwa. W praktyce oznacza to, że pieniądze są wpłacane do funduszu, towarzystwo zaś jedynie nimi zarządza ? zgodnie z ustawą i statutem. Pieniądze przechowuje tzw. depozytariusz, którym może być jedynie renomowany bank. W rezultacie, nawet w przypadku bankructwa towarzystwa, oszczędnościom klientów nic nie zagraża.Dlaczego warto?Z kilku powodów. Przede wszystkim ? zyski. Doświadczenia krajów wysoko rozwiniętych, w których fundusze działają od wielu lat, pokazują, że największe zyski w długim okresie uzyskuje się właśnie oszczędzając w funduszach. Pamiętać przy tym należy, że inwestycja w fundusz powinna mieć charakter długoterminowy.Fundusze są bardzo elastyczną formą oszczędzania. Posłużmy się przykładem. Pieniądze trzymane w domu tracą na wartości (inflacja!) ? a więc maleje ich siła nabywcza, czyli po prostu: coraz mniej możemy kupić za tę samą kwotę. Narażamy się również na straty w przypadku kradzieży. Alternatywą jest wpłacenie pieniędzy do banku ? na przykład na lokatę terminową. Wtedy mamy pewność, że po upływie czasu trwania lokaty (miesiąc, trzy miesiące, rok, itd.) otrzymamy swoje pieniądze z powrotem ? powiększone o należne oprocentowanie. A jak to wygląda w funduszu? Przede wszystkim istnieje większa różnorodność. Wpłacając pieniądze mamy możliwość wyboru funduszu najlepiej odpowiadającego naszym potrzebom, które mogą być przecież różne (o rodzajach funduszy i czym się kierować przy ich wyborze piszemy nieco dalej). W fundusze zainwestować można w dowolnym momencie. Sprzedaż prowadzą biura maklerskie na terenie całego kraju, a także wyspecjalizowane firmy dystrybucyjne, zatrudniające konsultantów finansowych, którzy doradzają, jaki fundusz wybrać. W odróżnieniu od lokaty bankowej w każdej chwili możemy umorzyć jednostki uczestnictwa, to znaczy odsprzedać je funduszowi po obowiązującej właśnie cenie ? fundusze po prostu mają obowiązek je odkupić, choć nieco inaczej wygląda to w przypadku funduszy zamkniętych bez utraty zysków. Natomiast zerwanie przed terminem lokaty bankowej naraża nas na utratę całości lub znacznej części odsetek.Można zapytać: po co powierzać pieniądze funduszowi, skoro można je zainwestować sapując np. akcje. Oczywiście ? można samemu aktywnie zarządzać swoimi pieniędzmi. Wymaga to jednak specjalistycznej wiedzy i poświęcenia ogromnej ilości czasu. Trzeba znać reguły obowiązujące na rynkach finansowych, śledzić kursy akcji, analizować informacje z rynku i poszczególnych spółek. Trzeba również samodzielnie podejmować decyzje inwestycyjne, a nie jest to wcale takie proste ? wszak chodzi o nasze własne pieniądze. W przypadku inwestycji w fundusz wykorzystujemy całą wiedzę i umiejętności, posiadane przez doradców inwestycyjnych, którzy zarządzają funduszami. To oni podejmują w naszym imieniu decyzje ? są do tego odpowiednio przygotowani, także psychologicznie. Oczywiście ? jak w przypadku każdej usługi ? fundusze pobierają opłaty: manipulacyjną przy zakupie jednostek uczestnictwa oraz roczną opłatę za zarządzanie. Uogólniając ? porównać to można do naprawy samochodu. Gdy się zepsuje ? można go naprawiać samemu lub skorzystać z usług mechanika. Jeśli mamy niezbędną wiedzę, umiejętności, doświadczenie, narzędzia, części zamienne i czas ? zróbmy to sami. Jeśli jednak nie ? lepiej naprawę powierzyć fachowcowi. Tak jest skuteczniej, bezpieczniej i taniej. Powracając do funduszy ? pozwalają one inwestować na rynkach kapitałowych bez posiadania zaawansowanej wiedzy.I jeszcze jedna ważna cecha oszczędzania w funduszach ? rozłożenie ryzyka. Posłużmy się przykładem. Jeśli chcemy samodzielnie zainwestować w akcje, a mamy ograniczoną kwotę pieniędzy ? np. kilkaset złotych ? to nie kupimy akcji wielu spółek, tylko jednej czy dwóch. W takiej sytuacji narażamy się na spore ryzyko. Kiedy kursy akcji tych spółek zaczną spadać, możemy stracić sporą część zainwestowanych pieniędzy. Co innego lokata w funduszu, który posiada w swoim portfelu akcje kilkudziesięciu spółek. Inwestując te same kilkaset złotych kupujemy akcje wielu spółek, wchodzących w skład portfela funduszu. I nawet jeśli część akcji straci na wartości ? to i tak w ostatecznym rozrachunku wyjdziemy na tym lepiej niż w przypadku samodzielnej inwestycji.Rodzaje funduszyZanim omówimy poszczególne rodzaje funduszy, wypada wspomnieć, że inwestowanie zawsze wiąże się z ryzykiem ? również w przypadku funduszy. Mamy tu do czynienia z tzw. ryzykiem inwestycyjnym, związanym bezpośrednio z rodzajem lokat poszczególnych funduszy. Ryzyko inwestycyjne przekłada się na wahania wartości jednostki uczestnictwa ? a więc wahania wartości naszej inwestycji ? i jest różne w zależności od rodzaju funduszu. Zasada jest prosta ? im wyższe ryzyko ? tym możliwe wahania większe, ale jednocześnie większe szanse na wysoki zysk. A zatem ? im większe ryzyko, tym większy zysk w długim okresie, im mniejsze ryzyko ? tym mniejszy zysk.dokończenie str. 10dokończenie ze str. 9W Polsce istnieje kilka rodzajów funduszy inwestycyjnych. Podzielić je można według kilku kryteriów.1. W zależności od polityki inwestycyjnej (rodzaju lokat funduszu), a co za tym idzie ? stopnia ryzyka inwestycyjnego:? fundusze rynku pieniężnego lokują w krótkoterminowe papiery dłużne, takie jak bony skarbowe czy krótkoterminowe obligacje Skarbu Państwa. Jest to grupa funduszy praktycznie pozbawiona ryzyka inwestycyjnego. Fundusze te przynoszą bieżący zysk powyżej inflacji, a wartość inwestycji prawie nie podlega wahaniom. Ze względu na osiągane rentowności stanowią alternatywę dla rachunków osobistych (ROR) czy krótkoterminowych lokat bankowych. Przeznaczone są dla inwestorów nie akceptujących ryzyka inwestycyjnego, oczekujących bieżącego dochodu.? fundusze papierów dłużnych inwestują ? zgodnie ze swoją nazwą ? w instrumenty dłużne, głównie obligacje skarbowe, przeważnie długoterminowe. Fundusze obligacyjne obarczone są nieco większym ryzykiem inwestycyjnym niż fundusze rynku pieniężnego ? inwestycja może podlegać minimalnym wahaniom. Stanowią alternatywę dla bezpośredniej inwestycji w obligacje, mogą także konkurować z długoterminowymi lokatami bankowymi. Przeznaczone są dla inwestorów lokujących dotąd właśnie w te instrumenty.? fundusze zrównoważone inwestują z reguły w równych proporcjach w dłużne papiery wartościowe i akcje notowane na giełdzie. Tu ryzyko jest już większe (a więc większa możliwość wahań wartości naszej inwestycji), ale równocześnie potencjał zysku w długim okresie jest tu znacznie wyższy ? właśnie ze względu na inwestycje giełdowe. Polecane są inwestorom akceptującym wyższe ryzyko niż w przypadku funduszy rynku pieniężnego czy papierów dłużnych, ale nie aprobującym takiego, które wiąże się z inwestycjami tylko w akcje.? fundusze akcyjne ? zgodnie z nazwą ? inwestują prawie wyłącznie w akcje. Tu ryzyko jest największe, ale ? zgodnie z obowiązującymi regułami ? potencjał zysku w długim okresie jest najwyższy. Fundusze akcyjne polecane są inwestorom, którym niestraszne ryzyko, jakie niosą ze sobą akcje, których nie przerażają ? często gwałtowne ? wahania inwestycji w krótkim okresie, a którzy liczą na zysk w okresie długim ? nawet kilkunastoletnim.? niekiedy wyodrębnić można fundusze stabilnego wzrostu, które są odmianą funduszy zrównoważonych ? inwestują w papiery dłużne i akcje, jednak w nieco innych proporcjach niż typowe fundusze zrównoważone (np. 30% ? akcje, 70% ? papiery dłużne)2. W zależności od rynków, na których inwestują, fundusze dzielą się na np. zagraniczne lub sektorowe, inwestujące na określonych rynkach bądź w określone branże.3. Według kryteriów ustawowych. W Polsce istnieją:? fundusze otwarte ? pieniądze wpłacane przez klientów do funduszy otwartych są zamieniane na tzw. jednostki uczestnictwa. Jednostki są wyceniane (w większości przypadków w każdym dniu roboczym), a ich bieżącą wartość publikują codzienne gazety (w tym Parkiet), znaleźć ją można również w portalach internetowych oraz Telegazecie. Zatem wartość naszej inwestycji znana jest na bieżąco ? każdego dnia. Z inwestycji w fundusz otwarty można się w każdej chwili wycofać, co nazywamy umorzeniem jednostki, czyli odsprzedaniem jej funduszowi;? fundusze zamknięte emitują certyfikaty inwestycyjne, a nie jednostki uczestnictwa. Certyfikaty są papierami wartościowymi na okaziciela ? podobnie jak akcje. Można je nabywać w cenie emisyjnej tylko w okresie publicznych zapisów (tzw. subskrypcja). Potem obrót nimi, podobnie jak akcjami, możliwy jest wyłącznie na rynku wtórnym ? na giełdzie lub rynku pozagiełdowym. W przeciwieństwie do jednostek uczestnictwa funduszy otwartych, certyfikatów nie można umarzać, czyli odsprzedawać funduszowi. Można je jedynie sprzedać na rynku wtórnym. Fundusz inwestycyjny zamknięty odkupuje od uczestników certyfikaty tylko w jednym przypadku ? przy likwidacji funduszu ? (fundusze zamknięte mogą być tworzone na określony czas). Fundusze zamknięte mają ponadto szersze możliwości inwestycyjne niż fundusze otwarte;? fundusze specjalistyczne są odmianą funduszy otwartych, z tym, że jednostki uczestnictwa mogą być niedostępne dla wszystkich inwestorów ? statut funduszu może np. ograniczyć krąg uczestników funduszu;? ustawa przewiduje również tworzenie funduszy mieszanych, które są połączeniem funduszu zamkniętego i otwartego. Fundusz taki emituje certyfikaty inwestycyjne, ale daje uczestnikowi funduszu możliwość ich umarzania;? znowelizowana ustawa o funduszach inwestycyjnych daje również możliwości tworzenia funduszy specjalistycznych zamkniętych, które tym różnią się od ?tradycyjnych? funduszy zamkniętych, że ich certyfikaty nie muszą być papierami publicznymi, mają też szersze możliwości inwestycyjne (mogą np. inwestować w nieruchomości), a także nieco inne organy funduszu (zgromadzenie inwestorów).Czym się kierować przy wyborze funduszu i strategii inwestycyjnej?Najlepszym kryterium wyboru funduszu jest jego polityka inwestycyjna (kryterium prawne bądź geograficzne nie ma tak wielkiego znaczenia, ponieważ to właśnie kryterium polityki inwestycyjnej decyduje o tym, czy fundusz nam odpowiada pod względem ryzyka i oczekiwanych zysków). Jednak wcześniej, jeszcze przed wyborem funduszu ? czy nawet całej strategii inwestycyjnej ? należy sobie odpowiedzieć na kilka kluczowych pytań, o czym wielu inwestorów zapomina.1. Jakie mamy cele i potrzeby ? czyli na jaki cel chcemy oszczędzać. Czy ma to być tylko zabezpieczenie pieniędzy przed inflacją, czy może konieczność zaoszczędzenia pieniędzy na opłacenie małemu dziś dziecku czesnego na wybranej uczelni za kilkanaście lat?2. Na jak długo chcemy zainwestować pieniądze ? czyli kiedy będą nam one potrzebne (tzw. horyzont inwestycyjny). Jeśli niedługo ? wybierzmy fundusz rynku pieniężnego lub obligacyjny. Jeśli za 10 czy 15 lat ? lepszy będzie fundusz inwestujący w akcje (inwestowanie w akcje jest opłacalne właśnie w długim terminie).3. Jakich oczekujemy zysków, a co za tym idzie ? jakie ryzyko jesteśmy w stanie zaakceptować. Jak już wspomnieliśmy ? im większe ryzyko, tym większy potencjał zysku w długim okresie.A może zbudować portfel?Pamiętają Państwo powiedzenie: nie kładź wszystkich jaj do jednego koszyka? Z funduszami jest podobnie. Wybierając fundusz czy całą strategię, pamiętajmy o rozłożeniu ryzyka. Polega to na takim proporcjonalnym doborze poszczególnych elementów naszego portfela inwestycyjnego, aby strategia była optymalna. Najlepiej nie wybierajmy tylko jednego funduszu. Kiedy określimy cele i potrzeby, horyzont inwestycji, oczekiwania co do przyszłych zysków i ryzyko, jakie jesteśmy w stanie zaakceptować, możemy decydować się na wybór kilku funduszy, które złożą się na nasz portfel inwestycyjny. Im dłuższy horyzont czasowy ? tym większy powinien być udział funduszy akcyjnych. Im krótszy ? tym większy udział funduszy bezpiecznych (rynku pieniężnego i obligacyjnych). Idąc tym tropem można kilka wyodrębnić ? przykładowych ? rodzajów strategii*:? strategia długoterminowa ? mająca zapewnić wysokie zyski w długim okresie. Przykładowy skład portfela:? strategia średnioterminowa ? zapewniająca zrównoważony potencjał wzrostu. Przykładowy skład portfela:? strategia krótkoterminowa ? zapewniająca bieżący dochód i zabezpieczenie kapitału przed inflacją. Przykładowy skład portfela:Warto być systematycznymOsiągnięcie długookresowych celów inwestycyjnych jest przeważnie skuteczniejsze, kiedy inwestujemy systematycznie. W praktyce oznacza to regularne wpłacanie ? nawet małych kwot. Takie rozwiązanie jest korzystne z kilku powodów:? pozwala uniknąć stresów związanych z decyzjami inwestycyjnymi (np. moment zakupu jednostek uczestnictwa);? pozwala uśrednić cenę zakupu jednostek ? unikamy w ten sposób ryzyka kupna jednostek, kiedy są najdroższe;? pozwala skorzystać z okazji kupna jednostek uczestnictwa, kiedy są tanie;? uczy zdyscyplinowanego podejścia do inwestycji;? nie wymaga wizyt w biurze maklerskim (można złożyć w banku stałe zlecenie przelewu z konta osobistego ? ROR);? uprawnia (przy zakupie tzw. planów systematycznego oszczędzania) do uzyskania znacznych zniżek w opłatach manipulacyjnych pobieranych przez fundusze.

Autor pracuje w SKARBIEC TFI SAPowyższy tekst stanowi wyraz wiedzy i poglądów autora i nie powinien być inaczej interpretowany.