OPEC = niezwykle ważny kartel

Organizacja Krajów Eksportujących Ropę Naftową (OPEC) kontroluje obecnie ok. 40% całej światowej produkcji tego surowca i odpowiedzialna jest aż za 60% jego eksportu. OPEC został założony w 1960 r. przez pięciu czołowych producentów ropy na świecie, obecnie liczy 11 członków. Podstawowym celem działalności organizacji, jak każdego kartelu, jest kontrolowanie poziomu cen ropy na świecie w taki sposób, aby były one korzystne dla każdego z jego członków.

Organizacja Krajów Eksportujących Ropę Naftową (OPEC) powstała we wrześniu 1960 r. w Bagdadzie. Członkami założycielami zostały Iran, Kuwejt, Arabia Saudyjska, Wenezuela oraz gospodarz konferencji - Irak. Później dołączyli też - Katar (1961 r.), Indonezja (1962 r.), Libia (1962 r.), Zjednoczone Emiraty Arabskie (1967 r.), Algieria (1969 r.), Nigeria (1971 r.), Ekwador (1963 r.) i Gabon (1975 r.). Ekwador i Gabon wycofały się jednak z OPEC, odpowiednio w 1992 i 1994 r.

Jak powstała OPEC

Podstawowym celem działalności OPEC, jak każdego kartelu, miało być odpowiednie limitowanie dostaw na światowe rynki ropy, by podtrzymywać satysfakcjonujący członków tej organizacji poziom cen. OPEC miała być też odpowiedzią państw posiadających złoża ropy naftowej na działania podjęte w latach 1920-1960 przez największe międzynarodowe koncerny, które nieformalnie same między sobą ustalały korzystne ceny ropy, nie zważając na interesy państw, na których terenach znajdowały się złoża. Przed II wojną światową brak odpowiedniej infrastruktury, technologii, sieci rafineryjnych oraz sieci dystrybucyjnych spowodowały, że kraje produkujące ropę naftową były praktycznie zdane na łaskę zachodnich koncernów. Sytuacja ta zaczęła się jednak zmieniać po wojnie. Producenci ropy zaczęli upominać się o zyski zagrabiane w przeważającej części przez koncerny. Pierwszy sygnał dała Wenezuela. Już w 1943 r. zdołała wynegocjować umowy, na mocy których przypadła jej połowa zysków z eksportu ropy z jej złóż. Z kolei w 1947 r. parlament irański przegłosował nowe przepisy, które spowodowały konieczność renegocjacji umów zawartych z koncernem Anglo-Iran (obecnie British Petroleum). Negocjacje na temat nowego porozumienia zakończyły się fiaskiem i w maju 1951 r. rząd znacjonalizował miejscowy sektor naftowy.

W latach 50. XX wieku znacznie wzrósł na światowych rynkach popyt na ropę, jednak jednocześnie wyraźnie zwiększono produkcję. Wydobywające ten surowiec kraje, które wcześniej podpisały z koncernami naftowymi umowy o 50-proc. podziale zysków, nie uwzględniły bowiem w tych porozumieniach rynkowych zmian cen ropy, lecz zaakceptowały ceny stałe. W efekcie, by osiągnąć większe korzyści wciąż zwiększano produkcję. W tych okolicznościach po początkowym wzroście, ceny wyraźnie spadły, ograniczając zyski ponadnarodowych koncernów i samych zainteresowanych krajów.

Aby przywrócić zyskowność branży, w 1958 r. międzynarodowe koncerny, odbiorcy ropy z krajów ją wydobywających, zaczęły obniżać ceny oferowane za ten surowiec. W 1959 r. spektakularny krok uczynił British Petroleum, zmniejszając cenę o 10%. W 1960 r. miała miejsce kolejna redukcja, co ostatecznie skłoniło pięć państw do założenia OPEC, by skutecznie bronić swoich interesów.

OPEC

a kryzysy naftowe

Dobre czasy dla OPEC zaczęły się na początku lat 70., kiedy to rosnący popyt na ropę znacznie przewyższył podaż tego surowca. Kraje członkowskie tej organizacji wykorzystały korzystną koniunkturę, by zażądać nowych umów z importerami (m.in. podział zysków w stosunku 55-45%). Sygnał do tego dał nowy władca libijski Muammar Kadafi. Ponadto większość krajów arabskich zrzeszonych w OPEC wymogła decyzję o wprowadzeniu embarga na dostawy ropy w reakcji na wojnę, która w 1973 r. wybuchła między Izraelem i Egiptem. W tych okolicznościach cena ropy wzrosła z 3 USD do prawie 12 USD za baryłkę, pozwalając znacznie wzbogacić się eksporterom ropy, zrzeszonym w OPEC, jednocześnie wpędzając gospodarkę światową w głęboką recesję. W USA PKB przez 2 lata z rzędu spadał o 6%, japońska gospodarka zaś zanotowała zniżkę po raz pierwszy od zakończenia II wojny światowej.Następny szok naftowy nastąpił w drugiej połowie lat 70. kiedy to rewolucja w Iranie spowodowała wstrzymanie dostaw ropy z tego kraju, szczególnie do firm amerykańskich, i wzbudziła panikę na światowych rynkach. Dodatkowo wybuch wojny między Iranem i Irakiem spowodował, że zmniejszono dostawy ropy o 4 mln baryłek dziennie (15% wydobycia całej OPEC), które pokrywały 8% globalnego popytu. W tych okolicznościach OPEC (z wyłączeniem Arabii Saudyjskiej) zdecydowała się w 1980 r. na ustalenie ceny jednej baryłki aż na 36 USD.

Wybuch wojny w Zatoce Perskiej w 1991 r., wywołany inwazją Iraku na Kuwejt (m.in. jednym z powodów była eksploatacja przez Kuwejt złóż na terytoriach uważanych przez Irak za własne), również spowodował przejściowy skok cen ropy. Wówczas jednak OPEC zdecydował się znacznie zwiększyć produkcję (znów jednym z głównych inicjatorów tego posunięcia była Arabia Saudyjska, uważana za największego sojusznika USA w tej organizacji). Irak natomiast został po przegranej wojnie objęty sankcjami ONZ i sam kilkakrotnie wstrzymywał dostawy.

Jak działa OPEC

Reprezentantami krajów członkowskich OPEC podczas obrad tej organizacji, kiedy to ustalana jest wysokość wydobycia, są zazwyczaj ministrowie resortów naftowych. Dwa razy do roku odbywają się w sekretariacie OPEC w Wiedniu (mieści się on tam od 1965 r., a wcześniej znajdował się w Genewie) konferencje, podczas których zapadają najważniejsze decyzje. W sytuacjach nadzwyczajnych posiedzenia OPEC mogą odbywać się częściej tak, jak miało to np. miejsce w tym roku, gdy zwołano obrady po ataku terrorystycznym na USA z 11 września. Sekretarzem OPEC jest obecnie wenezuelski minister ds. ropy naftowej Ali Rodriguez.

Ceny ropy ustalane są przez OPEC na podstawie tzw. koszyka siedmiu gatunków ropy wydobywanej w krajach członkowskich - algierskiej Saharan Blend, indonezyjskiej Minas, nigeryjskiej Bonny Light, saudyjskiej Arab Light, Fateh ze Zjednoczonych Emiratów Arabskich, wenezuelskiej Tia Juana Light i meksykańskiej Isthmus. Choć ostatni z tych krajów nie jest członkiem OPEC, to jednak wielkość jego produkcji spowodowała, że również tamtejsza ropa jest brana pod uwagę.

OPEC ustala też przedział cenowy ropy uznawany za opłacalny dla wszystkich członków. Obecnie wynosi on 22-28 USD za baryłkę, co oznacza, że bieżąca cena ropy naftowej, nie przekraczająca 20 USD za baryłkę, jest nie zadowalająca.

Zdecydowany lider wśród eksporterów

OPEC wciąż pozostaje największym światowym eksporterem ropy naftowej. W 2000 r. z krajów członkowskich tej organizacji pochodziło aż 60% światowego eksportu tego surowca. Organizacja kontroluje 40% produkcji na świecie. Coraz większą rolę odgrywa Rosja, która w ostatnich latach zwiększyła produkcję i w 2000 r. aż 10% światowego eksportu pochodziło właśnie z tego kraju. O tym, że OPEC zaczął liczyć się z Rosją jako groźnym konkurentem świadczą choćby podjęte ostatnio negocjacje, mające na celu ustabilizowanie cen. Przed kilkoma tygodniami OPEC zapowiedział, że zmniejszy dzienną produkcję do 21,7 mln baryłek, pod warunkiem, że inni czołowi producenci spoza organizacji również pójdą na ustępstwa. Zgodziły się na to Norwegia (7% światowego wydobycia) i Meksyk, lecz Rosja zadeklarowała zmniejszenie produkcji tylko o 50 tys. baryłek dziennie, tj. zaledwie o 0,4%.