Konosamenty

Papierami wartościowymi związanymi z obrotem dokonywanym za pośrednictwem morskich statków handlowych są konosamenty. Ich status reguluje ustawa z 18 września 2001 r. - Kodeks morski.

Konosament jest walorem wydawanym na dowód przyjęcia na statek oznaczonego ładunku w celu jego przewiezienia. Wydaje go przewoźnik na żądanie załadowcy. Konosament może być również wydany przed przyjęciem ładunku na statek. Wówczas nosi nazwę konosamentu przyjęcia do załadowania.

Elementy dokumentu

Konosament, tak jak każdy papier wartościowy, musi zawierać ściśle określone dane. Ze względu na charakter obrotu liczba informacji, jakie powinien zawierać, jest zdecydowanie większa niż w przypadku innych walorów. Konosament powinien m.in. określać nazwę przewoźnika, załadowcy i statku. Jeżeli w dokumencie brak informacji o przewoźniku, uważa się, że jest nim armator. Konosament, jeżeli nie jest wystawiony na zlecenie lub na okaziciela, identyfikuje też odbiorcę. Kolejne informacje dotyczą ładunku (rodzaj ładunku, objętości, liczby sztuk itp.). Ponadto w konosamencie oznacza się fracht, tj. opłatę pieniężną należną przewoźnikowi i inne należności przewoźnika albo wzmiankę, że ich zapłata w całości już nastąpiła lub powinna nastąpić. Dokument powinien zawierać informacje o miejscu załadunku i rozładunku.

Rodzaje walorów

Konosament daje również prawo do dysponowania ładunkiem oraz prawo do jego odbioru. Jak już wspomniano, dokument ten może być wystawiony imiennie na określonego odbiorcę (konosament imienny), na zlecenie załadowcy lub wskazanej przez niego osoby (konosament na zlecenie) oraz na okaziciela. Jeżeli w walorze na zlecenie nie wskazano osoby, której dotyczy, uważa się, że wystawiono go na zlecenie załadowcy. W zależności od rodzaju konosamentu przeniesienie wynikających z niego praw następuje przez przelew wierzytelności (walor imienny), przez indos (walor na zlecenie) lub przez wydanie dokumentu (walor na okaziciela).

Konosament bezpośredni

W sytuacji gdy przewoźnik morski dokonuje transportu ładunku tylko na części trasy, a inny przewoźnik (morski, rzeczny, lądowy lub powietrzny) na pozostałym odcinku, pierwszemu z nich wydaje się konosament bezpośredni. Jest to dokument, do którego odnoszą się niemal wszystkie przepisy dotyczące konosamentu. O ile jednak wobec przewoźnika morskiego stosuje się przepisy kodeksu morskiego, o tyle do transportu na tych częściach trasy, które nie stanowią drogi morskiej, odnoszą się regulacje właściwe dla danego przewozu. Gdy nie można ustalić, na jakiej części trasy nastąpiło określone zdarzenie, do oceny jego skutków stosuje się przepisy kodeksu morskiego. Co ciekawe, przewoźnik, który wystawił konosament bezpośredni, odpowiada za należyte wykonanie obowiązków przewoźnika na całej trasie objętej tym dokumentem, aż do wydania ładunku uprawnionemu odbiorcy. Każdy z pozostałych przewoźników odpowiada za wykonanie tych obowiązków tylko na obsługiwanej przez niego części trasy.

Kopie i oryginał

Konosament wystawiany jest w dowolnej liczbie oryginałów i dowolnej liczbie kopii. Oryginały oznaczone są pieczęcią "original", a kopie "copy not negotiable". Najczęściej konosament jest wystawiany w trzech oryginałach. Do odbioru w porcie przeznaczenia wystarczy jeden egzemplarz oryginalny i w tym momencie pozostałe egzemplarze tracą moc. Zazwyczaj jednak kupujący uzależnia zapłatę za towar od przedłożenia kompletu oryginałów. Konosamenty wystawiane są w języku angielskim ze względu na to, że konosament jest dokumentem przenośnym i zbywalnym, umożliwia wygodne operacje w handlu zagranicznym, zwłaszcza sprawę odsprzedaży i przekazywania towaru następnym nabywcom.

Historia konosamentuO obowiązku wystawienia na żądanie kupca pisemnego dowodu na przyjęty na statek ładunek wspomina się już w kapitularzu weneckim z 1225 roku. Jeden z pierwszych tego typu zachowanych dokumentów został wystawiony w Pizie w 1390 r. i dotyczy ładunku skór oraz wosku. Początkowo konosamenty nie stanowiły papierów wartościowych, lecz były wyłącznie formą pisemnego dowodu w stosunkach między uczestnikami obrotu morskiego. W XVI w. stosowane były powszechnie wzorcowe, drukowane formularze konosamentów, sporządzane w różnych językach, które następnie uzupełniano, wpisując dane dotyczące określonego ładunku i statku. Od XV w. utrwala się zasada, że prawne przeniesienie konosamentu na inną osobę powoduje takie same skutki prawne jak wydanie towaru, na który papier wystawiono. Posiadanie papieru stało się równoznaczne z posiadaniem oznaczonego w nim ładunku. Konosamenty od kilkuset lat są uznawane za towarowe papiery wartościowe.