Dwa w jednym

Jedną z zalet derywatów jest możliwość tworzenia przy ich użyciu złożonych instrumentów, odpowiadających specyficznym potrzebom inwestorów i firm. Przykładem jest swapcja (swaption) - połączenie opcji i swapa.

W poprzednich artykułach poświęconych instrumentom finansowym (PARKIET z 12 stycznia i 19.12.2005 r.) opisaliśmy mechanizm funkcjonowania kontraktów swap i FRA (forward rate agreement). Innym derywatem wykorzystywanym na rynku stóp procentowych jest swapcja (wyraz ten wymawia się jako "słopcja"). Bywa też określana jako opcja na swap, co w zasadzie wyjaśnia istotę tego instrumentu. Nabywca swapcji otrzymuje prawo zdecydowania w momencie jej wygaśnięcia, czy chce stać się stroną transakcji swapowej.

Opcja + swap

Zazwyczaj instrumentem bazowym swapcji jest standardowy swap procentowy (interest rate swap, IRS). Przypomnijmy pokrótce mechanizm jego funkcjonowania. Swap procentowy to umowa zawarta między dwoma podmiotami, przewidująca wymianę przyszłych płatności. Jedna ze stron umowy zobowiązuje się wypłacać drugiej kwoty wynikające ze stałego, znanego z góry oprocentowania. Druga strona zobowiązuje się z kolei wypłacać kwoty wynikające ze zmiennego oprocentowania, zależnego od bieżących stóp na rynku pieniężnym. W obu przypadkach oprocentowanie naliczane jest od takiej samej wartości nominalnej swapa. Wymiana płatności następuje w regularnych odcinkach czasu, np. co kwartał.

Umowa swapcji obejmuje kilka parametrów: datę wygaśnięcia opcji, termin wygaśnięcia swapa i jego wartość nominalną oraz ustaloną z góry stałą stopę procentową, według której obliczane będą płatności w ramach swapa. Tak jak w przypadku większości opcji, nabywca swapcji płaci z góry premię. Chociaż nie ma tu typowej ceny wykonania charakterystycznej dla zwykłych opcji, to jej odpowiednikiem jest stała stopa płatności w ramach swapa. Posiadacz swapcji decyzję co do jej wykonania lub nie uzależnia od tego, czy aktualne stopy znajdują się poniżej czy powyżej tej stałej stopy.

Dwa rodzaje

instrumentów

Sama opcja może być zarówno opcją kupna (call), jak i sprzedaży (put), swap zaś ma dwie strony - płacącą stałe oprocentowanie i płacącą zmienne oprocentowanie. Połączenie tych dwóch instrumentów sprawia, że istnieją teoretycznie cztery, a nie dwa rodzaje swapcji. Przykładowo, można sobie wyobrazić swapcję kupna na wypłacanie zmiennego oprocentowania w ramach swapa. W praktyce sytuacja upraszcza się jednak, gdyż swapcja kupna na stałe płatności jest tym samym, co swapcja sprzedaży na zmienne płatności. Analogicznie, swapcja kupna na zmienne płatności jest równoważna swapcji sprzedaży na stałe płatności. Z tego względu dla uproszczenia stosuje się dwa terminy:

l Swapcja płatnika (payer swaption) - posiadacz swapcji ma prawo płacić stałe płatności w ramach swapa i otrzymywać w zamian zmienne płatności

l Swapcja odbiorcy (receiver swaption) - posiadacz swapcji ma prawo płacić zmienne płatności w ramach swapa i otrzymywać w zamian stałe płatności

Przykładowo załóżmy, że firma A kupuje swapcję płatnika 1 x 3 ze stopą 4%. Oznacza to, że opcja wygaśnie za rok. Wówczas jej posiadacz będzie mieć prawo do decyzji, czy stać się stroną 2-letniej transakcji swapowej. Maksymalny czas trwania swapcji wynosi zatem trzy lata. W dniu wygaśnięcia opcji (czyli za rok) dla posiadacza tego instrumentu najważniejsze będzie to, ile będą wynosić dostępne na rynku stałe stopy swapowe w stosunku do stopy ustalonej w ramach swapcji. Jeżeli stopy rynkowe będą niższe (np. wyniosą 3,5%), wówczas nie będzie mu się opłacać realizowanie opcji. Tańszym rozwiązaniem będzie zawarcie transakcji swapowej na rynku. Posiadacz swapcji zyska natomiast w sytuacji, gdy stopy rynkowe będą wyższe od stopy umownej (np. 5%).

Podobnie jak w przypadku innych opcji, istnieją trzy rodzaje swapcji różniące się sposobem wykonania:

- swapcje europejskie - ich posiadacz ma prawo zawarcia transakcji swapowej tylko w jednym dniu (w terminie wygaśnięcia);

- swapcje amerykańskie - posiadacz może wykonać swoje prawo w dowolnym dniu w danym przedziale czasu;

- swapcje bermudzkie - podobnie jak w przypadku instrumentów europejskich, posiadacz może wykonać swoje prawo w danym przedziale czasu, ale nie w dowolnym dniu, tylko w ściśle określonych datach.

Przykład wykorzystania swapcji

Swapcje okazują się przydatne np., gdy można co prawda oszacować przyszłe zobowiązania, ale ich powstanie jest uzależnione od innych zdarzeń. Dobrym przykładem są potencjalne zobowiązania związane z nierozstrzygniętymi jeszcze przetargami. Załóżmy, że spółka uczestniczy w przetargu na dostawę maszyn. Jeżeli go wygra, będzie musiała zaciągnąć na jego realizację 5-letni kredyt w wysokości 10 mln zł. Spółka obawia się jednak, że już niebawem zaczną rosnąć stopy procentowe. Nie może już teraz nabyć swapa, który służy do zabezpieczenia się przed wzrostem stóp, gdyż nie jest pewna wygranej w przetargu. Dobrym rozwiązaniem jest nabycie swapcji. Spółka kupuje więc swapcję płatnika na pięć lat z terminem wykonania za dwa miesiące (wówczas firma oczekuje rozstrzygnięcia przetargu). Stałe oprocentowanie ustalono na 5%. Jeżeli za dwa miesiące dostępna na rynku stawka swapowa będzie wyższa niż 5%, dla spółki opłacalne będzie zawarcie transakcji swapowej.