Mateusz Mintzberg, Prawnik w praktyce Prawa Ochrony Konkurencji kancelarii CMS
Prawo konkurencji zakazuje porozumień pomiędzy przedsiębiorcami, które mają na celu lub skutkują ograniczeniem konkurencji. Klasycznymi przykładami niedozwolonych porozumień są zmowy cenowe, ustalanie warunków udziału w przetargach czy podział rynku pomiędzy konkurentami. Przepisy te mogą być jednak również stosowane w przypadku antykonkurencyjnych porozumień związanych z rynkiem pracy. UOKiK przypomniał o tym ostatnio, wszczynając postępowanie wyjaśniające dotyczące rzekomych porozumień między firmami transportowymi oraz sieciami handlowymi Dino i Biedronka. Przedmiotem porozumień, które ściga UOKiK, miał być zakaz konkurowania o pracowników kierowców, a rolą sieci handlowych miało być narzucanie i egzekwowanie stosowania się przez przewoźników do ustalonych zasad. Postępowanie UOKiK jest obecnie we wstępnej, wyjaśniającej fazie i żaden z przedsiębiorców nie otrzymał do tej pory zarzutów. Jednak samo wszczęcie postępowania – poprzedzone zorganizowaniem przeszukań u przedsiębiorców w asyście policji – pokazuje, że UOKiK traktuje tę sprawę bardzo poważnie.
Urząd opublikował również poradnik opisujący praktyki na rynku pracy, które mogą być niedozwolone, wraz z praktycznymi przykładami. Działania UOKiK nie są odosobnione i wpisują się w szerszy trend działań podejmowanych przez organy ochrony konkurencji, które mają na celu zwalczanie antykonkurencyjnych zachowań pracodawców na rynkach pracy. Podobne inicjatywy są powszechne, zarówno w USA, jak i w krajach UE, w tym na poziomie Komisji Europejskiej.
Prawo konkurencji nie tylko dla zarządu
W prawie konkurencji każde porozumienie zawarte przez pracownika przedsiębiorstwa, nie tylko członka zarządu, może narazić przedsiębiorcę na odpowiedzialność. Jak wskazuje UOKiK, nawet pracownik działu HR, dokonując nieoficjalnych ustaleń z konkurentem, może nieświadomie naruszyć przepisy, a odpowiedzialność za ich naruszenie poniesie przedsiębiorca. Dlatego kluczowe jest, aby przedsiębiorcy uczyli zasad prawa konkurencji zarówno kadrę menedżerską, jak i wszystkich pracowników. Należy pamiętać, że za porozumienie mogą być uznawane zarówno ustne i mailowe ustalenia, „umowy dżentelmeńskie”, jak i komunikacja za pośrednictwem nowoczesnych kanałów, takich jak WhatsApp czy Messenger.
Ustalanie wysokości wynagrodzeń
Praktyka wspólnego ustalania wysokości wynagrodzeń („wage-fixing”), jest jednym z kluczowych przykładów naruszenia prawa konkurencji na rynku pracy, które wymienia UOKiK w swoim poradniku. Antykonkurencyjne ustalenia między przedsiębiorcami mogą dotyczyć zarówno podstawowego wynagrodzenia pracowników, jak i dodatków, premii czy nagród. Celem i skutkiem tych działań jest często ograniczenie wzrostu płac lub ich obniżenie, zwłaszcza w trudnych warunkach gospodarczych. Ustalanie wysokości wynagrodzeń pomiędzy pracodawcami może zniechęcać pracowników do zmiany zatrudnienia, eliminując ryzyko utraty talentów na rzecz konkurencji. W jednej ze spraw UOKiK zakwestionował, m.in. ustalanie maksymalnych stawek wynagrodzenia żużlowców startujących w polskich ligach. Skutkiem tych działań było ograniczenie swobodnej rywalizacji między klubami o najlepszych zawodników. UOKiK w 2023 r. nałożył na Polski Związek Motorowy i Ekstraligę Żużlową kary finansowe w łącznej wysokości ponad 5,2 mln zł. Ten przykład pokazuje również, że nielegalne porozumienia między przedsiębiorcami mogą dotyczyć nie tylko pracowników zatrudnionych na podstawie umowy o pracę, ale również współpracowników (z którymi przedsiębiorca współpracuje w jakiejkolwiek formie).
