Sytuacja finansowa i ekonomiczna przedsiębiorstw

W roku 2002 największe firmy charakteryzowały się:

l umiarkowaną dynamiką wzrostu przychodów. Przykładowo, w przedsiębiorstwach, które znalazły się w grupie 10 największych, tempo wzrostu obrotów ogółem wahało się od minus 26,7% (PKO BP S.A.) do plus 8,2% (grupa PZU S.A.). Bank PEKAO S.A. zmniejszył przychody o 20,1%, a TP S.A. o 2,4%. Obroty PKN Orlen S.A. wzrosły o 3,7%, o tyle samo wzrosły obroty PSE S.A. Nieco wyższe tempo zanotowały: PGNIG (5,8%), Metro Group (6,2), PZU Życie (7,9%).

W 24 przedsiębiorstwach z "Listy 500" wskaźnik dynamiki przychodów ogółem przekroczył 50%. W grupie tej znalazły się głównie mniejsze firmy o przychodach mieszczących się w przedziale 150-400 mln zł. Są też duże. Przykładowo, SIEMENS sp. z o.o. z Warszawy o przychodach blisko 2 mld zł zwiększył je aż o 90%. Firma ORLEN PETROTANK sp. z o.o. z Widełki zwiększyła przychody o 77%, osiągając poziom 1,4 mld zł. Blisko o 1,3 mld "SYSTEM GAZOCIĄGÓW TRANZYTOWYCH EUROPOL-GAZ S.A. zwiększył obroty (70%), a niemalże miliardowy AVON sp. z o.o. Garwolin o 62%.

Spośród 100 największych polskich przedsiębiorstw największy spadek przychodów ogółem (minus 51%) zanotował BGŻ S.A. Na drugim miejscu, ze spadkiem 29,6%, znalazł się Bank Przemysłowo-Handlowy, na trzecim PKO BP S.A. (minus 26,7%), na czwartym Bank Zachodni (minus 23,4%). Ponad 10-proc. spadek przychodów wykazały jeszcze: BANK PEKAO S.A. Warszawa, KREDYT BANK S.A. Warszawa, RYBNICKA SPÓŁKA WĘGLOWA S.A. Rybnik, IMPEXMETAL S.A. Warszawa, KOPALNIA WĘGLA BRUNATNEGO BEŁCHATÓW S.A. - ROGOWIEC, ELEKTROWNIA OPOLE S.A. Brzezie, FIAT AUTO POLAND S.A. Bielsko-Biała, DAEWOO-FSO MOTOR S.A. Warszawa, ING BANK ŚLĄSKI S.A. Katowice.

Z zawartych na Liście 500 największych przedsiębiorstw danych wynika, że perły w koronie polskiej gospodarki, choć nie wykazały się wysoką dynamiką, osiągnęły tempo rozwoju wyższe niż cała gospodarka. Stagnacja gospodarki w 2002 r. jest prawdopodobnie w większym stopniu rezultatem wypadania z rynku lub przechodzenia do szarej strefy małych firm - niż spadkiem dynamiki rozwojowej wielkich, ustabilizowanych na rynku firm.

l wysoką rentownością na sprzedaży (działalności podstawowej). W 20 najlepszych pod względem rentowności na sprzedaży firmach, na każde 1000 zł przychodów, więcej niż 500 zł stanowiło dochód. W BRE LEASING sp. z o.o. wynosił on aż 719 zł, w GLOBE TRADE CENTER 674 zł, w Banku Handlowym 657 zł.

Najwyższą rentowność na działalności podstawowej osiągnęły firmy sektora finansowego. Zajęły one 15 miejsc na liście 20 najbardziej rentowych firm. W tym doborowym towarzystwie znalazły się jeszcze: dwa browary, sieć handlowa "GLOBE", Kutnowskie Zakłady Farmaceutyczne "Polfa" oraz System Gazociągów Tranzytowych Europol-Gaz S.A.

Dochód powstający na działalności podstawowej tracony jest na innych rodzajach działalności gospodarczej, tj. na tzw. pozostałej działalności operacyjnej i działalności finansowej.

Niska rentowność brutto, a zwłaszcza netto, podnosi koszty kredytowania funkcjonowania i rozwoju polskich przedsiębiorstw. Wytworzył się swoisty feedback: wysokie koszty funkcjonowania oraz wysokie podatki są powodem niskiej rentowności, a niska rentowność podnosi koszty funkcjonowania i rozwoju, co z kolei skutkuje niską rentownością itd. Bez przecięcia tego węzła gordyjskiego przedsiębiorstwa będą miały duże kłopoty z konkurencją na rynku krajowym i zagranicznych.

l głęboką restrukturyzacją i redukcją zatrudnienia. Z wyjątkiem PP Poczty Polskiej we wszystkich największych przedsiębiorstwach pod względem liczby zatrudnionych pracowników1 miała miejsce głęboka redukcja zatrudnienia. Jeśli wierzyć otrzymanym z F-01 danym, w niektórych firmach jak TP S.A. (minus 36,7) Jeromino Martins Dystrybucja sp. z o.o. (minus 30,4), Bank Przemysłowo-Handlowy (minus 12,3%), RUCH S.A. (minus 11,1%) redukcja zatrudnienia była drastyczna. Zjawisko to, choć bolesne społecznie, należy ocenić pozytywnie. l wielkim zróżnicowaniem poziomu nakładów inwestycyjnych. W większości przedsiębiorstw z Listy 500 inwestycje w 2002 roku były niewielkie, często mniejsze od amortyzacji.

Jednakże wielkie, konkurujące z sobą firmy, oferujące usługi łączności, zainwestowały ogromne sumy. TP S.A. - 2,6 mld zł, Centertel Telefonia Komórkowa sp. z o.o. 1,6 mld zł, Polkomtel S.A. ponad jeden mld zł, ERA GSM - 0,56 mld zł.

Poza telekomami największymi inwestorami były firmy finansowe oraz energetyczne. Blisko 1,6 mld zł zainwestował Europejski Fundusz Leasingowy. Inwestycje Elektrowni Turów osiągnęły blisko 1 mld zł.

l wytworzyła się grupa przedsiębiorstw zarabiających pieniądze na rynkach zewnętrznych.

W firmach Volkswagen M.P. sp. z o.o. Polkowice, Bridgestone Poland sp. z o.o. Poznań, Autoliv Poland sp. z o.o. Oława, Faurecia Fotele Samochodowe sp. z o.o. Grójec, Stocznia Północna S.A. Gdańsk, ICT Poland sp. z o.o. Kostrzyń, TRW Polska sp. z o.o. Częstochowa, Philips Consumer Electronics Ind. Poland sp. z o.o. Kwidzyn, niemal całość lub całość wytwarzanej produkcji przeznacza się na eksport. Spośród wspomnianej grupy aż 20 dużych firm, 85 i więcej procent produkcji sprzedaje poza granicami kraju. Nie jest to eksport surowców lub półproduktów, lecz wysoce przetworzonych wyrobów.

Wykształcenie się omawianej grupy eksportowej usunęło do niedawna ważną barierę wzrostu gospodarczego, jakim był deficyt na rachunku obrotów bieżących. Jeśli usunięte zostaną podstawowe bariery wzrostu gospodarczego, takie jak: wysokie obciążenie płac; wysokie podatki bezpośrednie; niektóre, na szczęście już mniej liczne, przepisy kodeksu pracy ograniczające zatrudnienie, to gospodarka Polski będzie mogła rozwijać się szybko bez obawy wpadnięcia w pułapkę kryzysu walutowego.

Podsumowując rok 2002, nie był łatwy dla polskich firm, chociaż były takie, których tempo wzrostu przychodów oraz poziom osiąganej rentowności przypominały wyniki osiągane przez firmy Tygrysów Azjatyckich z najlepszych lat.

Za pozytywne zjawiska 2002 roku uznajemy dalsze umocnienie się eksporterów, dokonujący się drugi etap restrukturyzacji przedsiębiorstw prowadzący do poprawy konkurencyjności polskiej gospodarki, a także wielkie inwestycje w sektorach infrastrukturalnym i finansowym, prowadzące do obniżenia kosztów funkcjonowania podmiotów gospodarczych w pozostałych sektorach gospodarki.

Zjawiskiem negatywnym jest niedokończona restrukturyzacja finansowa, co łącznie z wysokim opodatkowaniem dochodów naszych przedsiębiorstw powoduje niską rentowność netto pomimo wysokiej rentowności osiąganej na sprzedaży i niską stopę zwrotu z kapitału. Niska rentowność podnosi koszty funkcjonowania i rozwoju, co zwrotnie obniża rentowność i stopę zwrotu. Zjawisko to w dużym stopniu tłumaczy obserwowaną wstrzemięźliwość naszych przedsiębiorstw do inwestowania. Dalszy rozwój polskich firm wymaga zatem dokończenia trudnych społecznie reform strukturalnych. Niestety, warunku tego nie można zastąpić innymi działaniami.

1 Brak danych dla PKP Warszawa, Grupy IMPEL Wrocław, McDonald?s Polska Warszawa