Audyt to coś więcej niż tylko badanie sprawozdań spółek

Biegły rewident kojarzony jest z osobą, która bada sprawozdanie i wydaje opinię już po zakończeniu badania. To jednak tylko jeden z elementów jego pracy. Przedstawiciele branży przekonują, że firmy mogą skorzystać dzięki dobrej współpracy

Zgodnie z obowiązującymi przepisami szerokie grono firm ma obowiązek poddawania badaniu sprawozdań finansowych. Po przeprowadzeniu czynności z tym związanych audytor sporządza opinię, w której informuje, czy ma jakiekolwiek zastrzeżenia do rachunkowości badanej spółki i zastosowanych przez nią rozwiązań. Ta opinia to najbardziej widoczny element współpracy pomiędzy przedsiębiorstwem a biegłym rewidentem. Eksperci podkreślają, że nie powinien to być jedyny efekt kooperacji i że audytor ma do zaoferowania znacznie więcej. Wciąż jednak wiele firm nie docenia tego, że biegłego rewidenta można wykorzystać jako źródło wiedzy, przez co ten dodatkowy element współpracy nie we wszystkich przedsiębiorstwach występuje.

Obowiązek czy udogodnienie?

Paweł Zaczyński, menedżer w Deloitte Audyt, zauważa, że wielu menedżerów wciąż postrzega audyt przede wszystkim jako konieczność związaną z wypełnieniem wymogów prawnych. Rola audytora jest jednak większa i nie ogranicza się tylko do weryfikacji prawidłowości prowadzenia ksiąg rachunkowych i sporządzenia sprawozdania finansowego. – Audytor może się przyczynić do poprawienia jakości raportowania finansowego, zwrócić uwagę na niedociągnięcia w systemach kontroli wewnętrznej czy na niebezpieczeństwa stojące przed spółką oraz zidentyfikować oszczędności – mówi. – Należy przy tym zwrócić uwagę, że poprawa jakości raportowania w jednostce prowadzi do zwiększenia efektywności zarządzania jednostką, zmniejszenia kosztów działalności, przyspieszenia przepływu informacji oraz pozwala trafniej reagować na działania regulatorów – dodaje.

Rola biegłego rewidenta nie polega tylko na formalnym zbadaniu sprawozdania finansowego i wydaniu opinii, ale również na spotkaniach z zarządem oraz komitetem audytu, gdzie przedstawiane są rekomendacje z badania raportu okresowego

Uwagę na to, że badanie sprawozdania to tylko jeden z elementów współpracy audytora z badaną przez niego firmą, zwraca również Sebastian Łyczba, partner w Ernst & Young. – Rozszerzyłbym rolę audytora do dwóch aspektów. Z jednej strony ważny jest formalny, wynikający z wymogów prawa kontakt z odbiorcą zewnętrznym, czytającym opinię biegłego rewidenta, czyli z inwestorami, akcjonariuszami, organami podatkowymi. Na podstawie obowiązującego prawa audytor po zbadaniu sprawozdania finansowego sporządza swoją opinię, która może zawierać zastrzeżenia, jeśli pomiędzy biegłym rewidentem a spółką pojawi się niezgodność co do oceny konkretnego zdarzenia, jakiejś transakcji lub jeśli firma nie zastosuje się do zasad rachunkowości wymaganych przez prawo – mówi. – Taka opinia z zastrzeżeniem jest sygnałem, że sprawozdania finansowe zawierają błędy. Spółki publiczne nie powinny dopuszczać do sytuacji, w której audytorzy zgłaszają zastrzeżenia w swojej opinii, gdyż to obniża wiarygodność ich sprawozdań finansowych oraz samego zarządu spółki – zaznacza. Dodaje, że drugim elementem współpracy jest dodatkowa wartość, jaką audytor może wnieść do spółki.

Także Jan Letkiewicz, partner zarządzający audytem w Grant Thornton, zaznacza, że jakość raportowania ma duże znaczenie dla odbiorców raportów okresowych. – Inwestorzy i inni odbiorcy sprawozdań finansowych nie mają do nich dużego zaufania, gdyż obawiają się, że nie wszystkie czynniki ryzyka zostały w nich uwzględnione i wskazane – mówi. – Zarządzający funduszami, pytani o to, o ile więcej byliby skłonni płacić za akcje spółek, gdyby mieli pewność, że sprawozdania są przejrzyste, a zawarte w nich informacje w pełni odzwierciedlają rzeczywistość, mówili średnio o 25 proc. powyżej aktualnej wyceny rynkowej. Spółki, które mają dobre sprawozdania potwierdzone przez audytora, są zatem lepiej postrzegane na rynku – podkreśla.

Pomoc dla zarządu i komitetu audytu

Sebastian Łyczba podkreśla, że praca audytora nie polega tylko na formalnym zbadaniu sprawozdania finansowego i wydaniu opinii przez biegłego rewidenta, ale również na spotkaniach z zarządem oraz komitetem audytu, gdzie przedstawiane są rekomendacje z badania raportu okresowego. – Ten kontakt powinien się odbywać znacznie częściej niż raz w roku. Audytor może zwrócić uwagę na kwestie, co do których nie ma wprawdzie zastrzeżeń w opinii, jednakże mogą być istotne dla działalności spółki. Może wskazać rodzaje ryzyka, które występują w spółce, oraz zarekomendować efektywne rozwiązania dotyczące procedur księgowych, a często i biznesowych – mówi. Ekspert zwraca uwagę, że najważniejszym zadaniem biegłego rewidenta jest ocena, czy nie ma przesłanek, które

wskazywałyby na zagrożenie kontynuacji działalności spółki. – Wiąże się to z analizą płynności, źródeł finansowania, poziomu zadłużenia, wyników działalności spółki – mówi. – Audytor zawsze przywiązuje też dużą wagę do potencjalnych nieprawidłowości w związku z wyceną aktywów. Oczywiście, w różnych branżach ma to różny wymiar. W niektórych duże znaczenie ma wycena nieruchomości, w innych występuje wartość firmy z nabycia, w wypadku której mogą się pojawić przesłanki do odpisów aktualizujących, w jeszcze innych istotna może być wycena instrumentów finansowych – wylicza.

Także Jan Letkiewicz podkreśla, że jednym z elementów, na które zwraca się uwagę w trakcie badania sprawozdania finansowego, jest kwestia kontynuacji działalności. – Jeśli spółka dobrze działa i nie dzieje się w niej nic szczególnego, to odpowiedzi są proste i oczywiste. Problem w ocenie sytuacji przedsiębiorstwa pojawia się, kiedy zaczyna się z nim dziać coś złego. Jest to niezwykle trudne do oceny. Sam spotkałem kilka firm, które nie powinny przetrwać, a jednak udało im się znaleźć jeszcze jakieś rezerwy i teraz radzą sobie dobrze – mówi. – Jeśli dostrzeżemy zagrożenie kontynuacji działalności, to rozmawiamy o tym z firmą. Jeśli zarząd również dostrzega te zagrożenia, to pisze o nich w raporcie. Audytor opisuje je natomiast w opinii do badania. Z najtrudniejszą sytuacją mamy do czynienia, jeśli władze spółki nie dostrzegają zagrożeń, które widzi biegły rewident. W takiej sytuacji powinien on odstąpić od wydania opinii – dodaje. Ekspert informuje, że jest to bardzo rzadka sytuacja. Zwykle bowiem zarządy zdają sobie sprawę z zagrożeń.

Paweł Zaczyński zwraca z kolei uwagę, że duże znaczenie ma też pomoc audytora w zidentyfikowaniu słabości w systemach kontroli wewnętrznej oraz zaproponowanie ich potencjalnych usprawnień. – Rekomendacje biegłego rewidenta mogą dotyczyć m.in. wprowadzenia procedur akceptacji wydatków służbowych, co może się przyczynić do ograniczenia tych kosztów, wdrożenia procedur monitorowania należności, co może poprawić ich ściągalność, wprowadzania procedur kontrolnych w procesie ustalania cen czy udzielania rabatów, co może się przełożyć na zwiększenie wyników finansowych spółki czy wdrożenia procedur monitorowania czasu posiadania i przydatności zapasów, co może wpłynąć na bardziej efektywne zarządzanie kapitałem obrotowym – wylicza. Dodaje, że audytor zna typowe dla danej branży obszary ryzyka, procesy i uwarunkowania, ale także benchmarki, dzięki czemu może przeprowadzić dogłębną analizę firmy, a także zwrócić uwagę kierownictwu na obszary, w których można zwiększyć efektywność działania, co w sposób bezpośredni przyczynia się do poprawy stabilności finansowej przedsiębiorstwa.

Jakość sprawozdawczości

Jan Letkiewicz podkreśla, że sprawozdania finansowe są podstawowymi dokumentami, którymi spółki się przedstawiają, a ich jakość świadczy o firmie. – Dobra jakość sprawozdania finansowego i rachunkowości świadczy o tym, że w spółce panuje większa świadomość co do czynników ryzyka i zagrożeń, które towarzyszą jej działalności – mówi. – Jeśli zarząd dyskutuje z audytorem o rezerwach na przyszłe zagrożenia i koszty, to oznacza, że jest on świadomy, że one mogą wystąpić i mieć wpływ na wyniki. Świadomość tych zagrożeń jest zwykle budowana dzięki rozmowom z audytorem, który ma doświadczenie we współpracy z innymi firmami i jest w stanie podpowiedzieć rozwiązania, o których zarząd nie pomyślał – dodaje.

Piotr Wyszogrodzki, partner w dziale audytu, PwC

W moim przekonaniu rolą audytora jest nie tylko przygotowanie opinii z badania sprawozdania finansowego, ale także bieżące wspieranie firmy w jej działalności, oczywiście w ramach kwestii finansowo-księgowych. Biegły rewident, mając dostęp do informacji finansowych, może – dzięki swojemu doświadczeniu i wiedzy – wskazać spółce obszary, w których może ona działać lepiej, bardziej efektywnie i zgodnie z obowiązującymi na rynku trendami.

Audytor może zasugerować zarządowi rozwiązania, które widzi w praktyce rynkowej, czy to dotyczące kwestii kontrolnych, czy prezentacji sprawozdań finansowych, czy innych tematów księgowych, które przynoszą klientom konkretne korzyści. W trakcie przeprowadzania czynności związanych z badaniem sprawozdania finansowego rozmawiamy z zarządem o biznesie prowadzonym przez dane przedsiębiorstwo, o tym, w jakim momencie swojego rozwoju się znajduje i jak funkcjonuje na rynku, na którym działa.

Dzięki takim rozmowom możemy w znacznie lepszym stopniu zrozumieć problemy, jakie napotykają nasi klienci, w jaki sposób prowadzą swoją działalność i jak my jako audytorzy możemy dostosować nasze procedury badania sprawozdań finansowych do specyficznej sytuacji każdego klienta. Wartość dodana z takiego podejścia jest dla badanych firm bardzo zauważalna.