Paweł Spławski: Jak zapobiegać praniu pieniędzy

Mimo że ustawodawcy i podmioty gospodarcze wkładają wiele wysiłku, aby realizować obowiązki związane z przeciwdziałaniem praniu pieniędzy, szacunki dotyczące wartości tego typu przestępstw są astronomiczne.

Zgodnie z danymi Illicit Trade Group wartość roczna środków podlegających praniu pieniędzy może wynosić między 800 mld a 2 bln USD. Dodatkowo szacuje się również, że co roku odzyskiwane jest poniżej 1 proc. środków pochodzących z przestępstw finansowych.

Nic więc dziwnego, że zarówno krajowi ustawodawcy, jak i organizacje międzynarodowe nieustannie pracują nad regulacjami prawnymi i tworzeniem praktyk w dziedzinie AML. Aktywnie uczestniczymy w dyskusji dotyczącej rozwoju regulacji, warto więc podsumować ostatnie stanowisko Deloitte’a dotyczące możliwych kierunków zmian – „Global financial crime prevention, detection and mitigation. Building on progress, addressing evolving priorities and achieving effective outcomes”.

Stanowisko Deloitte’a ma na celu przedstawienie najważniejszych kierunków działania i wyzwań w obszarze AML i powstało w odniesieniu do rekomendacji wydawanych przez instytucje takie jak FATF czy Moneyval. Są to organizacje międzynarodowe, których celem jest podnoszenie krajowych standardów przeciwdziałania praniu na poziomie europejskim oraz światowym.

Spośród siedmiu przedstawionych w dokumencie kierunków działań skupię się na dwóch, które w największym stopniu odnoszą się do bieżącej sytuacji w Polsce oraz planowanych zmian prawnych w Unii Europejskiej.

Dotyczą one zapewnienia odpowiedniego dostępu do informacji przy uwzględnieniu ograniczeń związanych z przepisami dotyczącymi ochrony danych osobowych oraz partnerstwa publiczno-prywatnego.

1. Dostęp do informacji i ograniczenia wynikające z przepisów dotyczących ochrony danych osobowych.

Efektywne przeciwdziałanie praniu pieniędzy wymaga szeroko zakrojonej współpracy międzyinstytucjonalnej oraz transgranicznej możliwości wymiany danych z uwagi na międzynarodowy charakter działalności przestępczej.

Jednym z najważniejszych obszarów wymagających w tym zakresie doprecyzowania jest dostęp do rejestrów beneficjentów rzeczywistych, które służą ujawnianiu osób posiadających kontrolę lub mających istotny wpływ na decyzję w poszczególnych podmiotach gospodarczych. W chwili obecnej funkcjonujące w Polsce rozwiązanie – Centralny Rejestr Beneficjentów Rzeczywistych – jest udostępnione publicznie i nieodpłatnie. Dostęp taki jest realizowany na podstawie obecnego brzmienia dyrektywy AML (V Dyrektywy AML), zgodnie z którą państwa członkowskie muszą zapewnić dostęp do danych we wszystkich przypadkach oraz każdej osobie.

Może się to jednak zmienić wskutek toczącej się w Unii Europejskiej dyskusji. Głos w tej sprawie zabrał Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE), który w wyroku z 22 listopada 2022 r. stwierdził nieważność przepisu, zgodnie z którym państwa członkowskie zapewniają powszechny dostęp do informacji o beneficjentach rzeczywistych. Zdaniem Trybunału nie jest konieczne zapewnienie dostępu do informacji o beneficjentach rzeczywistych we wszystkich przypadkach i każdej osobie.

W związku z wydanym wyrokiem proponowane modyfikacje przepisów dotyczących AML zawierają warunki i ograniczenia dostępu do informacji. W ramach planowanych zmian ujętych w projekcie znowelizowanej dyrektywy (tzw. VI Dyrektywa AML) informacja na temat beneficjentów rzeczywistych powinna być udzielana w przypadku tzw. uzasadnionego interesu prawnego. Nowe przepisy określają również ujednolicony katalog interesów prawnych, wymaganych w przypadku starania się o dostęp do danych znajdujących się w rejestrach.

2. Partnerstwo publiczno-prywatne.

Druga z rekomendacji dotyczy rozwoju partnerstwa publiczno-prywatnego w celu zapewnienia wymiany informacji pomiędzy podmiotami prywatnymi oraz instytucjami publicznymi.

Jest to obecnie jeden z najbardziej dynamicznie rozwijających się obszarów działań z zakresu AML. Zgodnie z założeniami partnerstwo publiczno-prywatne obejmuje współpracę między prywatnymi instytucjami finansowymi, regulatorami i podmiotami nadzorującymi rynek. Inicjatywy tego typu umożliwiają wymianę informacji pomiędzy zainteresowanymi stronami całego ekosystemu i lepsze wykorzystanie posiadanych już informacji.

Przykładem takiej współpracy w Polsce jest ogłoszone w zeszłym roku powstanie Sektorowego Centrum Usług AML. Jest to wspólne przedsięwzięcie Krajowej Izby Rozliczeniowej oraz Związku Banków Polskich, które ma na celu opracowanie i udostępnienie usług wspierających procesy AML. Głównymi założeniami powstania SCU AML jest zapewnienie platformy wymiany informacji, standaryzacja i centralizacja działań. Centrum ma działać w oparciu o dane pochodzące w pierwszej kolejności z Systemu Teleinformatycznego Izby Rozliczeniowej, a następnie będą one rozszerzone o dane z Systemu Informacji Finansowej i systemów rozliczeniowych, których operatorem jest KIR: Elixir i Express Elixir oraz z bazy danych ZBP.

W pierwszym etapie udostępnione mają zostać alerty transakcyjne dotyczące transakcji podejrzanych. Planowane jest również dodawanie kolejnych usług: wsparcia dla procesów KYC dla klienta indywidualnego oraz dla firm, udostępnienia sektorowej lista osób zajmujących eksponowane stanowiska polityczne, narzędzi weryfikacji list sankcyjnych, a w dalszej perspektywie również centralizacji odpowiedzi na zapytania organów ścigania.

Biorąc pod uwagę przytoczone na początku statystyki dotyczące skali prania pieniędzy oraz niską efektywność dotychczasowych działań, rozwój regulacji AML i zwiększanie efektywności całego systemu jest niewątpliwie potrzebne. Obie z opisanych rekomendacji i podejmowanych inicjatyw mogą się do tego przyczynić. Warunkiem jest efektywne wprowadzenie tych narzędzi. Przed nami jeszcze długa droga, zanim będziemy mogli uznać, że cel dotyczący odzyskiwanych środków osiągnie satysfakcjonujący poziom.